Amsterdam: Tuschinski bioscoop

Aan de Reguliersbreestraat 26 verrees tussen 1918 en 1921 het filmpaleis Theater Tuschinski. Opdrachtgever was de legendarische Abram Icek Tuschinski (1886-1942), een Poolse Jood die in Nederland was beland op de vlucht voor de pogroms. Zijn carrière begon in Rotterdam, met de exploitatie van vier bioscopen en een hotel voor migranten op doortocht naar Amerika.

In 1917 verhuisde hij met zijn zwagers, Gerschtanowitz en Ehrlich, naar Amsterdam ter verwezenlijking van zijn droom: een filmpaleis. Als locatie koos Tuschinski de zogeheten Duvelshoek, een lugubere krottenwijk in de binnenstad die hij voor de gelegenheid opkocht en sloopte. Hijman Louis de Jong maakte een ontwerp voor het filmpaleis. Maar De Jong zou zijn onderneming niet voltooien: zijn samenwerking met Tuschinski, die niet voor niets de 'Napoleon van de Duvelshoek' werd genoemd, liep finaal op de klippen.

Tuschinski modelleerde het gebouw geheel naar eigen smaak en trok decorateurs aan die ieder een eigen stempel op het gebouw zouden drukken. Het resultaat was een potpourri aan stijlen: Amsterdamse school, Jugendstil, art nouveau en art deco. Toenmalige architecten spraken neerbuigend over 'pruimentaartarchitectuur' en 'wuft filmpaleis'.

Eind jaren dertig kwam Tuschinski in financiële problemen en ging het filmpaleis over in Duitse handen. Tuschinski en zijn zwagers zouden de oorlog niet overleven; in de hal achter de bar hangt een plaquette ter hunner nagedachtenis. Het onlangs gerestaureerde gebouw (2002) is een van de populairste bioscopen van Amsterdam.