Amsterdam: Handwerkers Vriendenkring

Aan de Nieuwe Achtergracht 140-144 zat sinds 1925 de vereniging Handwerkers Vriendenkring (HWV). Doel van deze in 1869 opgerichte vereniging was de bevordering van de emancipatie van Joodse arbeiders in Amsterdam. Naast het ledigen van sociale nood zette de vereniging zich in voor de verheffing van de arbeiders, zoals later ook de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond (ANDB) zou doen.

In het verenigingsgebouw organiseerde men cursussen en lezingen en bevond zich een bibliotheek. Een belangrijk HWV-initiatief was de oprichting van het moderne ziekenfonds Ziekenzorg in 1895, waardoor Joodse arbeiders zich konden losmaken van de armenzorg van de Joodse gemeenschap. Een ander belangrijk initiatief was het in 1912 uit de HWV voortgekomen bouwfonds, dat in onder meer de Transvaalbuurt woningen liet bouwen. Liesbeth van Weezel in 'Herinnering aan Joods Amsterdam' (1978):

'Later, toen Uilenburg en Marken werden gesaneerd en afgebroken, zijn er grote woningblokken bijgebouwd door Handwerkers Vriendenkring. Daardoor werd het Joodse volksleven verplaatst naar onze buurt. Dat speelde zich af achter de 'gouden rand' die het Pretoriusplein toen werd. In de Retiefstraat en de zijstraatjes. Daar kwamen op vrijdagavond de kippenboeren, en wij gingen rondom die karren staan en deden daar onze kennis van het Amsterdams-Jiddisch op.'

Men gebruikte het gebouw aan de Nieuwe Achtergracht ook voor feesten en vergaderingen. Zo richtten op 14 maart 1909 de uit de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) gegooide 'Tribunisten' er de Socialistische Democratische Partij op, de voorloper van de Communistische Partij Nederland (CPN). Kort na de Tweede Wereldoorlog nam bioscoop Kriterion, opgezet door studenten uit het voormalig Amsterdamse studentenverzet, het pand in gebruik. Thans prijkt de naam van de bioscoop op de voorgevel in de Roetersstraat, de oorspronkelijke naam is zichtbaar op de gevel aan de Nieuwe Achtergracht.