Uit de vergetelheid

Vanaf 27 maart 2017 t/m 15 oktober 2017 was in het Nationaal Holocaust Museum i.o. een tentoonstelling te zien over de bijzondere herontdekking van de fotografie van de Duitse vluchtelingen Annemie en Helmuth Wolff. Dit echtpaar, van wie Helmuth joods was, vluchtte in 1933 uit München naar Amsterdam en vestigde zich in Amsterdam-Zuid, in de toen nieuwe Rivierenbuurt. Hier kwamen in de jaren dertig vele Duits-joodse vluchtelingen wonen, onder wie ook de familie van Anne Frank. Met succes slaagden Helmuth en Annemie erin om als immigranten te integreren in de Nederlandse samenleving. Samen bouwden zij een veelzijdige en succesvolle fotocarrière op. Net als andere gevluchte fotografen zoals Erich Salomon gaven zij een  belangrijke impuls aan de Nederlandse fotografie, met name op het gebied van de toen nieuwe kleinbeeld- en kleurenfotografie. Hun dynamische en spectaculaire foto's van de Amsterdamse haven en van Schiphol vormen een hoogtepunt in hun oeuvre.

1. Schiphol, eind jaren dertig. Foto Annemie of Helmuth Wolff © Monica Kaltenschnee
2. De haven van Amsterdam, jaren vijftig. Foto Annemie Wolff  © Monica Kaltenschnee
3. Omslag van het tijdschrift kleinbeeld-foto met op de foto Helmuth Wolff en prins Bernhard tijdens het bezoek van de prins aan de door Helmuth georganiseerde tentoonstelling Kleinbeeld ‘39 in Arti et Amicitiae, Amsterdam, november 1939. Foto Annemie of Helmuth Wolff  © Monica Kaltenschnee
4. Middelburg, 1937. Foto Annemie of Helmuth Wolff  © Monica Kaltenschnee

Toen de nazi's in mei 1940 het land binnenvielen, deden Helmuth en Annemie in grote paniek een gezamenlijke zelfmoordpoging, waarbij Helmuth om het leven kwam, maar Annemie werd gered. Zij ging alleen verder met fotograferen en werd actief in het verzet. Uniek zijn de honderden portretten die buurtgenoten vanaf 1943 door Annemie lieten maken, bij hen thuis of in haar studio. Onder hen waren vele joden, die vlak voor hun deportatie of onderduik nog een laatste foto lieten maken. Na de oorlog bewaarde Annemie de negatieven van deze portretten maar sprak er nooit meer met iemand over.

1. Hilde Jacobsthal, Amsterdam, 1943
2. Judith Trijtel, Amsterdam, 1943
3. Walter Lifmann, Amsterdam, 1943
4. Isabel Wachenheimer, Amsterdam, 1943
Foto’s Annemie Wolff  © Monica Kaltenschnee

In de naoorlogse decennia was Annemie de voornaamste fotografe van de wederopbouw van de Amsterdamse havens. Tot 1963 maakte zij beeldbepalende foto's, die veelvuldig werden gepubliceerd. Daarna raakten zij en Helmuth in de vergetelheid. Hun gezamenlijke archief (meer dan 50.000 negatieven, dia's en foto's) kwam na Annemie's dood in 1994 in eigendom en beheer van een goede vriendin van haar, Monica Kaltenschnee in Haarlem. In 2001 werd het bij toeval ontdekt door fotohistoricus Simon B. Kool, die sindsdien onderzoek verricht naar het leven en werk van het echtpaar Wolff. Kool initieerde ook een intensieve speurtocht naar de identiteit van de mensen op de oorlogsfoto's. Een bewaard gebleven kasboek van Annemie met namen was hiervoor de basis. Het onderzoeksteam heeft inmiddels meer dan 300 mensen geïdentificeerd en contact met hen of hun nabestaanden gelegd. Voor sommigen van de nabestaanden bleken de portretten van Annemie Wolff de enige bewaarde foto's van hun vermoorde familieleden te zijn.

De tentoonstelling met vele foto's, periodieken en persoonlijke documenten geeft voor het eerst een breed overzicht van de bewogen levens van Annemie en Helmuth Wolff en hun veelzijdige fotografie. Alle portretten uit de oorlogstijd worden getoond. Het onderzoek voor de tentoonstelling wordt verricht door Simon B. Kool, An Huitzing en Tamara Becker.

Zie voor meer informatie www.stichtingwolff.nl

Tijdens de opening van de tentoonstelling hield oud-redacteur Paul Hellman een toespraak. U kunt deze nalezen.

Publicaties

Bij deze tentoonstelling zijn twee publicaties verschenen, te weten: 'Op de foto in oorlogstijd. Studio Wolff, 1943', Tamara Becker & An Huitzing. € 29,95 (bestel hier) en 'Uit de vergetelheid. De herontdekte fotografie van Annemie en Helmuth Wolff', Simon B. Kool. € 29,95 (bestel hier).

Locatie

De tentoonstelling was te zien in het Nationaal Holocaust Museum i.o.

Sponsor

Het vfonds is met een donatie van € 1.000.000, hoofdbegunstiger van de eerste fase van het Nationaal Holocaust Museum i.o.