Provincie Groningen
Herdenkingen in huizen, winkels en scholen die de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog invoelbaar maken.
2, 3 en 4 mei 2025
Open Joodse Huizen
Huizen van Verzet
De eerste trein, zijn laatste reis
Op 25 juni 1942 krijgen alle Joodse mannen in Groningen van tussen de 16 en 55 jaar het bericht dat zij zich medisch moeten laten keuren voor hun tewerkstelling. Een dag later volgt de mededeling dat deze voor de jongens en mannen tot 40 jaar zal plaatshebben in een werkkamp in Duitsland. De medische keuring wordt voornamelijk verricht door NSB-artsen, waardoor praktisch iedereen geschikt wordt bevonden. Onder hen is de 31-jarige drukker bij de Ommelander Courant, Comprecht Leviet uit Uithuizen.
Korte tijd later krijgen Comprecht en de andere goedgekeurden bericht dat zij zich dienen te melden in Kamp Westerbork om vandaaruit naar Duitsland te worden overgebracht. Comprecht arriveert naar alle waarschijnlijkheid op 10 juli 1942, vijf dagen voor de eerste deportatietrein naar concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz vertrekt.
Op 15 juli 1942 vertrekken 1.135 Joodse gevangenen vanaf het nabij Kamp Westerbork gelegen station Hooghalen naar Auschwitz. Comprecht zit ook in deze trein. Na een verblijf van iets meer dan drie weken, wordt hij op 11 augustus vermoord. Op 3 mei vertelt Teun Juk over Comprechts leven en laatste reis.
Hoofdstraat-West 38, Uithuizen
Elly en Mathilde
De Joodse Elly Desira Vleesblok was onderwijzeres in de laagste klassen van de O.L.S. Westernieland. Na het niet kunnen ondertekenen van de ‘ariërverklaring’ in het najaar van 1940 werd Elly eervol ontslagen. Als Joodse mocht ze niet langer voor een klas met niet-Joodse kinderen staan.
Hierop vertrok Elly naar Den Haag waar ze een nieuwe baan vond. Na het begin van de deportaties van de Nederlandse Joden, in juli 1942, dook Elly samen met Mathilde Leezer onder boven het spoorwegstation in het Achterhoekse Aalten. Op 21 juni 1943 stond daar de beruchte Kolonne Henneicke op de stoep. Elly en Mathilde waren verraden. Ze probeerden zich te verstoppen onder een bed, maar werden alsnog gevonden.
Drie dagen later kwamen Elly en Mathilde aan in Kamp Westerbork waar ze werden ingeschreven in barak 76, de strafbarak. Dit betekende dat zij met het eerstvolgende transport naar het oosten gestuurd zouden worden. Hun deportatie naar Auschwitz-Birkenau volgde precies een maand later. Hier werden Elly en Mathilde naar alle waarschijnlijkheid meteen na aankomst vermoord in één van de gaskamers.
Dirk Wierengastraat 61, Westernieland
Slager in oorlogstijd
De Joodse Jozef was de jongste van de vier kinderen van Garson en Eleena Garson. Na Garsons overlijden in 1901 zette Jozes samen met broer Hartog het slagersbedrijf van hun vader voort. De broers woonden samen met hun moeder in de woning naast de zaak. Zowel de winkel als het woonhuis raken in verval en na het overlijden van hun moeder laten Jozef en Hartog een nieuw pand bouwen in de Nieuwstraat.
In de jaren dertig reisden de broers samen voor de schapenhandel naar Hongarije waar ze werden blootgesteld aan het daar heersende antisemitische klimaat. Eenmaal terug in Nederland werd Hartig alsmaar somberder. In 1937 pleegde hij zelfmoord waarna Jozef het slagersbedrijf in zijn eentje voortzette.
Als de Duitse bezetting in Nederland begint is Jozef de enige van de vier kinderen Garson die nog in leven is. Zijn slagerij wordt door de bezetter van hem afgenomen en ook verliest hij door zijn hulpbaan als slager, enkel omdat hij Joods is. Op 12 november 1942 wordt hij ingeschreven in Kamp Westerbork, in de vooronderstelling dat hij naar Duitsland zal worden gestuurd om te werken. Elf dagen later wordt hij echter op 62-jarige leeftijd in Auschwitz om het leven gebracht.
Hoofdstraat 2B, Winsum
Programma 2 mei
Op verschillende adressen worden slachtoffers en overlevenden van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Bijwonen is gratis.
C. Houtmanstraat 6, Delfzijl
De Joodse David van Buuren was godsdienstonderwijzer en voorzanger. In 1931 vestigde hij zich in Delfzijl, waar hij zes jaar later trouwde met Ida Neerduin. In 1942 werden zij in het kader van de concentratie van Joden gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Op 4 juni 1943 werd het echtpaar in vernietigingskamp Sobibor vermoord. De huidige buurman van hun voormalige woning, Lex Rootselaar, vertelt hun verhaal.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Programma 3 mei
Hoofdstraat-West 38, Uithuizen
De 21-jarige Melle Jacob Bultena werd op 7 januari 1945 gearresteerd op zijn onderduikadres bij Soest. Korte tijd later werd hij bij wijze van represaille voor een aanslag op een Duitse militair samen met negen anderen gefusilleerd. Op 3 mei wordt zijn verhaal verteld.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Langestraat 96, Winschoten
Abraham Emanuel (Bram) Sachs was een enthousiast amateurfotograaf die veel Winschoter Joden op de gevoelige plaats heeft vastgelegd. Bij wijze van represaille voor een verzetsoverval waarbij twee Duitse soldaten omkwamen, werd Bram samen met 19 anderen op 22 februari 1945 in Groningen gefusilleerd. Stadsgids Koos Akkerman vertelt Brams verhaal.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Hoofdstraat 2B, Winsum
Jozef Garson runde samen met zijn broer Hartog de slagerij van hun vader, totdat Hartog in 1937 een einde aan zijn leven maakte. Tijdens de bezetting werd Jozefs zaak afgepakt en verloor hij zijn werk vanwege zijn Joodse afkomst. In november 1942 werd hij opgeroepen en ingeschreven in Kamp Westerbork. Elf dagen later werd hij in Auschwitz vermoord, op 62-jarige leeftijd.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Oosterstraat 20, Winsum
Agatha was klein van stuk en een bescheiden vrouw. Ze had een manifacturenwinkel en een gezin met twee zoons. Het gezin had het niet breed maar toch ging Agatha’s man in pak de boer op. ‘Nette armoede’ dus. Het stond in schril contrast met hun meer bemiddelde familie in de Tuinbouwstraat. Op 3 mei wordt uitgelegd hoe dit precies zat.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Molenstraat 8, Eenrum
Het verhaal van de Joodse familie Benninga laat zien welke verschillende wegen de bewoners van deze woning tijdens de oorlog volgden. Het verhaal wordt verteld door de huidige bewoner Eliza Gussenhoven. Zij vertelt dit aan de hand van de verhalen die Noach Benninga over zijn familie schreef.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Broerstraat 6, Appingedam
De Joodse Daniël van der Klei werd kort na het begin van de deportaties van de Nederlandse Joden in Westerbork ingeschreven. Van daaruit volgde deportatie naar Auschwitz waar hij op 12 augustus 1942 werd vermoord. Zijn vrouw Clara en hun tienerdochters Jansje en Frouke vonden hun dood in de gaskamers van Sobibor. Ver familielid Wouter Bosma vertelt op 3 mei hun verhaal.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Hoofdstraat-West 38, Uithuizen
Op 25 juni 1942 wordt de Joodse drukker Comprecht Leviet uit Uithuizen medisch goedgekeurd voor tewerkstelling, samen met vele anderen. Kort daarna moet hij zich melden in Kamp Westerbork. Op 15 juli vertrekt hij met de allereerste deportatietrein vanuit Nederland naar Auschwitz. Daar wordt hij op 11 augustus 1942 vermoord, slechts drie weken na aankomst.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Singel 50, Delfzijl
In maart 1942 kreeg de Joodse familie Hoogstraal een omroep om zich op 11 maart te melden voor gedwongen verhuizing naar Amsterdam. De 23-jarige zoon van het gezin, Karel, had er geen goed gevoel bij, door onzekerheden over waar het gezin terecht zou komen, wat er met hen zou gebeuren en wat er met hun meubelwinkel zou gebeuren, na hun vertrek. Henk Nijhuis vertelt over Karel, zijn ouders en zuster Gelle.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Wadwerderweg 62, Usquert
Op de ochtend van 10 mei 1940, de dag die het begin van de Tweede Wereldoorlog in Nederland markeert, stort vliegenier Pieter Tako Bierema neer bij Kijkduin. Korte tijd later wordt hij met militaire eer begraven in Usquert. Neef Pieter Bierema vertelt het verhaal van zijn oom.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Schoolstraat 24, Winsum
Het verhaal van de Joodse veehandelaar Izack van Berg. Na afloop volgt er een wandeling langs diverse Joodse Huizen en Huizen van Verzet naar de Havenstraat, waar Izack woonde en werkte.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Singel 50, Delfzijl
Na het verhaal van de familie Hoogstraal is er de mogelijkheid om mee te wandelen naar MuzeeAquarium waar de film en expositie ‘126 Joodse namen’ te zien is. De wandeling voert langs de woningen van een aantal voormalige Joodse Delfzielsters.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Programma 4 mei
Noorderkerkpad 13, Warffum
Kaja van Grieken van Stolpersteine Warffum verzorgt een wandeling langs zeven locaties in het dorp waar vroeger Joodse families woonden. Daar vertelt zij hun verhalen. Hieraan voorafgaand geeft journalist Louis Stiller een inleiding.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Dirk Wierengastraat 72, Westernieland
Van de Noord-Groninger klei tot in de smalle straten van Enkhuizen beweegt verzetsman Dirk Wierenga zich langs geheime missies, onveilige routes en staat hij voor onmogelijke dilemma’s. In mei 1944 wordt hij op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Op 4 mei wordt zijn verhaal verteld.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Dirk Wierengastraat 61, Westernieland
Elly Vleesblok was onderwijzeres in Westernieland totdat zij als Joodse in 1940 werd ontslagen na het weigeren van de ‘ariërverklaring’. Ze vond onderdak in Aalten, waar ze samen met Mathilde Leezer onderdook. Op 21 juni 1943 werden ze verraden en opgepakt door de Kolonne Henneicke. Een maand later werden ze in Auschwitz-Birkenau direct na aankomst vermoord.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
C. Houtmanstraat 6, Delfzijl
De Joodse David van Buuren was godsdienstonderwijzer en voorzanger. In 1931 vestigde hij zich in Delfzijl, waar hij zes jaar later trouwde met Ida Neerduin. In 1942 werden zij in het kader van de concentratie van Joden gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Op 4 juni 1943 werd het echtpaar in vernietigingskamp Sobibor vermoord. De huidige buurman van hun voormalige woning, Lex Rootselaar, vertelt hun verhaal.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
