Ooggetuige: Ruth Frenk
Ruth Frenk (1946)
Op 22 mei 1945 schreef Liselotte Frenk-Kann aan bevriende familie: 'Wij zijn van plan zo snel mogelijk terug te keren naar Rotterdam en te proberen ons leven weer op te bouwen, en de ervaringen in Bergen-Belsen met al hun gruwelijkheden en angstaanjagende beelden uit onze herinnering te bannen'. Zij keerde samen met haar man Salomon Frenk inderdaad terug naar Rotterdam. Op 20 maart 1946 werd daar hun dochter Ruth geboren.
De familie
De Joodse Liselotte Kann (1910) was geboren in Frankfurt am Main. In 1928 verhuisde zij naar Rotterdam, waar zij aan het werk ging als secretaresse bij Kaufmann’s Huidenhandel, een bedrijf van een familielid. In 1936 ontmoette zij daar Salomon Frenk. Zij trouwden op 17 april 1938.
Zes maanden later werd bij Liselotte de ziekte van Hodgkin vastgesteld; artsen gaven haar nog slechts een half jaar te leven. Maar ze bleef langer leven, doorstond het doorgangskamp Westerbork, de deportatie naar het concentratiekamp Bergen-Belsen en de reis daarvandaan, het zogenoemde verloren transport van april 1945. Na de oorlog kreeg zij twee kinderen. Liselotte Frenk-Kann overleed op 52-jarige leeftijd. Ruth was toen zestien jaar oud.
Trouwfoto van Salomon Frenk en Liselotte Kann, 17 april 1938 Rotterdam, privébezit Ruth Frenk.
N.S. Frenk & Son
Salomon Frenks familie kwam oorspronkelijk uit de Duitse stad Fürth, maar had zich al in de achttiende eeuw in Rotterdam gevestigd. Zijn vader, Nathan Frenk was veehandelaar, maar richtte later het bedrijf N.S. Frenk op, dat schepen voorzag van proviand en andere goederen. Salomon Frenk (1915) werd opgeleid om het bedrijf over te nemen en werd op 21-jarige leeftijd vennoot. Het bedrijf heette vanaf toen N.S. Frenk & Son.
Door het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 liep Ruths grootvader Frenk zwaar psychisch trauma op, waardoor hij arbeidsongeschikt raakte. Haar vader nam toen de leiding van het bedrijf op zich. Het bedrijf werd later door de Duitse bezetter onder beheer gesteld van een Verwalter en uiteindelijk geliquideerd.
Uruguay
Via zijn goede vriend en collega Louis Speelman kreeg Salomon Frenk een baan in het consulaat van Uruguay in Rotterdam. Het echtpaar Frenk probeerde vervolgens een visum voor Uruguay te krijgen. In januari 1942 ontvingen zij een inreisvisum, maar zij waren verplicht bij de afdeling Emigratie van de Duitse Zentralstelle für Jüdische Auswanderung ook een uitreisvisum aan te vragen.
In afwachting daarvan kregen zij een Sperre en werden zij geplaatst op een zogenoemde ‘uitwisselingslijst’. Hierop stonden personen die een visum hadden voor een land dat zich neutraal opstelde of diplomatieke betrekkingen onderhield met nazi-Duitsland. Salomon en Liselotte Frenk vertrouwden op hun visa en doken niet onder. Op 29 september 1943 werden zij opgepakt en naar doorgangskamp Westerbork gebracht. Bijna een jaar later, op 13 september 1944, volgde deportatie naar Bergen-Belsen.
Ruths vader was tachtig toen hij zijn oorlogsherinneringen onder woorden begon te brengen. In 1993 werd hij geïnterviewd door twee studenten van hogeschool Windesheim in Zwolle. Dat gesprek maakte veel herinneringen bij hem los, wat Ruth moeilijk vond. Vanaf dat moment belde haar vader haar iedere zondagochtend op en vertelde haar soms wel een uur lang over Bergen-Belsen. Steevast sloot hij af met de woorden: ‘Je kunt je niet voorstellen wat men ons toen heeft aangedaan.’ Nee, dat kon zij niet - en dat wilde zij ook niet.
Salomon Frenk, 1982, privébezit Ruth Frenk
Joodse liederen
Ruth Frenk studeerde in Amsterdam en Genève. Aansluitend vertrok zij naar New York, waar zij met succes een zangopleiding volgde aan de Manhattan School of Music. Nadat zij een tijdlang werkte als concertzangeres (mezzosopraan), keerde zij terug naar Europa en vervolgde haar studie onder meer bij Else Seyfert in de Duitse stad Konstanz.
Sinds 1974 woont zij in Konstanz, dicht bij de Zwitserse grens, en gaf talrijke concerten in Duitsland, Zwitserland, Italië en Nederland. Ze specialiseerde zich in Joodse liederen en in vocale muziek uit Theresienstadt. In 1990 verscheen haar cd Jewish Songs en in 1991 Der letzte Schmetterling – Liederen uit Theresienstadt.
Van 2006 tot 2013 was Ruth Frenk bestuurslid van de Bundesverband Deutscher Gesangspädagogen. Sinds 1992 is zij voorzitter van de Duits-Israëlische Vereniging Bodensee-regio en daarnaast bestuurslid van de Vereniging voor Christelijk-Joodse Samenwerking Konstanz e.V. In 2023 ontving zij het Bundesverdienstkreuz voor haar vrijwillige inzet op cultureel en politiek gebied. Bei uns war alles ganz normal. Memoiren einer niederländisch-jüdischen Sängerin in Deutschland is de titel van haar in datzelfde jaar verschenen memoires.
Digitaal Joods Monument
Het Digitaal Joods Monument is een online monument voor de meer dan 104.000 Joden die in Nederland werden vervolgd en de Holocaust niet overleefden.
Hier verzamelen we verhalen en herinneringen. Zo schetst het monument een veelzijdig beeld van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, de Sjoa en de Joodse gemeenschap in Nederland.
