Hoorn
Herdenkingen in huizen, winkels en scholen die de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog invoelbaar maken.
2 mei 2024
Open Joodse Huizen
De gevolgen van hechting en onthechting
Op het Centraal Station van Amsterdam werden Nel en Cees Woelders ergens in 1942 geconfronteerd met een ontroerende situatie: een wanhopige moeder drukte hun een piepkleine baby in handen. Nel en Cees, beiden 24 jaar oud, waren net aan het verhuizen van Utrecht naar Hoorn. De kleine Flory Polak was hoogstwaarschijnlijk niet ouder dan twee maanden.
Hun nieuwe adres, Drieboomlaan 69, zou het thuis worden voor Flory, die niet beter wist dan dat Nel en Cees haar ouders waren. Zonder het zelf te beseffen, werd Flory de jongste onderduikster van Hoorn.
Het was duidelijk voor de buurtbewoners dat Flory, met haar donkere ogen, niet het biologische kind was van twee blauwogige ouders. De aanwezigheid van een NSB'er tegenover het huis van Nel en Cees maakte de situatie nog kwetsbaarder.
Voor Flory begon de oorlog pas echt na de bevrijding, toen haar biologische ouders plotseling voor de deur stonden.
Geborgenheid in Hoorn
Als Dina Molenaar in Amsterdam gaat informeren hoe het met haar Joodse kennissen Louis en Marianne Mok gaat, is het antwoord: 'slecht'. Het gezin staat op het punt om naar Westerbork te worden gedeporteerd. 'Dan moesten jullie allemaal maar bij ons in Hoorn onderduiken', vindt Dina. Louis en Marianne hebben nog zaken te regelen. Hun enige kind, Gerry (5), gaat alvast met Dina mee. Volgens zijn moeder 'een mevrouw die goed voor hem zal zorgen'.
Het zal de laatste keer zijn dat Gerry zijn ouders ziet. Hij wordt de jongste en dertiende onderduiker bij de familie Molenaar, die zelf vier kinderen hebben. Gerry overleeft een razzia, omdat hij bij de overburen verstoppertje gaat spelen. Er is verraad in het spel. Jan en Dina Molenaar moeten zelf onderduiken en nemen Gerry mee. Ze blijven ook na de bevrijding voor hem zorgen en nemen hem liefdevol op in hun gezin.
Gerrie Mok als kind
Verborgen liefde
Joodse Elsje droomt van een witte bruiloft met alles erop en eraan, maar het wordt een simpele ceremonie. De bruid draagt zwart, maar het kersverse echtpaar straalt.
Zonder dat Elsje het weet, sluit Leo zich aan bij het verzet. Hun liefde wordt al snel zwaar op de proef gesteld. In 1942 worden Joden bijna overal geweerd. Ze verliezen hun baan, eigendommen, geld en juwelen. Leo, niet-Joods, wordt door zijn huwelijk met een Joodse ook als Jood beschouwd. Met pijn in hun hart besluiten Elsje en Leo te scheiden.
Ze vertellen iedereen dat Elsje naar Amsterdam is vertrokken, terwijl ze in werkelijkheid in hun eigen huis woont, verscholen achter dubbeldikke vitrages. Drie jaar lang brengt ze het grootste deel van haar tijd door in de kleine slaapkamer van hun huis in Hoorn.
Elsje en Leo Bruiloft 1945
Programma 2 mei
Op verschillende adressen worden slachtoffers en overlevenden van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Bijwonen is gratis.
Drieboomlaan 69
Het verhaal van Flory Polak. De gevolgen van hechting en onthechting
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Achterstraat 2
Het verhaal van Elsje en Leo. Verborgen liefde.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Merensstraat 79
Het verhaal van Gerry Mok. Geborgenheid in Hoorn.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Tweeboomlaan 155
Mechiel Wils woning aan de Tweeboomlaan lag afgelegen genoeg om te kunnen fungeren als doorgangshuis voor Joodse onderduikers. Het pand werd een haard van verzet, maar dat bleef niet onopgemerkt. Mechiel wist aan arrestatie te ontkomen door met zijn gezin onder te duiken. Vanuit Den Haag ging hij door met zijn verzetsactiviteiten, onder twee verschillende valse identiteiten. Het ging bijna mis toen hij door de Duitse bezetters werd aangehouden en hij niet meer wist welk vervalst persoonsbewijs in zijn linker- of rechterzak zat.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Kerkplein 36 (zij-ingang)
Nellie was de jongste dochter van de bekende verzetsstrijders Bart en Trien de Haan. Als 15-jarige bracht Nellie al illegale kranten rond en nadat haar moeder Trien in 1942 werd gearresteerd en naar Ravensbrück gedeporteerd, nam Nellie de zorg over de vele onderduikers in hun woning van haar over. Als eerbetoon aan Nellie maakte het Hoornse gezelschap De Dansonderneming samen met dansleerlingen van Balletschool Uniek de voorstelling Nellie.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Kerkplein 36 (zij-ingang)
Trien de Haan streed in de jaren dertig al voor vrouwen- en arbeidersrechten. Tijdens de oorlog belandde ze samen met haar echtgenoot Bart en jongste dochter Nellie in het verzet. Thuis in Noorderstraat 12 vonden geheime verzetsbijeenkomsten plaats en daarnaast bracht Trien onderduikers onder en verzorgde zij papieren voor mensen die naar het buitenland wilden vluchten. In februari 1942 werd Trien gearresteerd. Ze overleefde ternauwernood het vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
J.D. Pollstraat (OSG)
Koos Poll was de directeur van de Rijks HBS. Toen zijn school door de Duitse bezetters werd gevorderd, moest hij voor 250 leerlingen op zoek gaan naar vervangende lesruimte. Koos raakte betrokken bij het verzet, zowel in Nederland als in België. Hij zocht onder andere onderduikadressen voor leerlingen die zich wilden onttrekken aan de Arbeitseinsatz. In juni 1944 werd Koos gearresteerd en naar concentratiekamp Sachsenhausen gedeporteerd. Vanwege de oprukkende geallieerde legers, werd hij in april 1945 naar Buchenwald overgebracht, van waar hij op dodenmars naar Dachau werd gestuurd. Deze voettocht heeft hij niet overleefd. Zijn kleindochter Anneke Poll vertelt zijn verhaal.
Kerkplein 36 (zij-ingang)
De Joodse Frisia Benima kwam op 18-jarige leeftijd in Hoorn wonen. Ze werd lid van de Koninklijke Concert en Zangvereniging Sappho, waarvan ze korte tijd later penningmeester werd. Frisia moest Sappho opgeven toen Joden vanaf september 1941 geen lid meer mochten zijn van niet-Joodse verenigingen. In juni 1943 werd ze vanuit Westerbork naar Sobibor gedeporteerd, waar ze direct na aankomst, op 32-jarige leeftijd werd vergast. De huidige voorzitter van Sappho, Margot Bakels, vertelt Frisia’s verhaal.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Grote Oost 53
Voor de buitenwereld leek Izaak Adriaans een goede vriend van de Duitser bezetters te zijn. In werkelijkheid was hij een van de belangrijkste steunpilaren voor het verzet. Hij wist honderden mensen voor arrestatie te behoeden, zorgde voor de bewaking bij wapendroppings en regelde dat de Knokploeg Hoorn nieuw onderdak krijgt. Toen de Duitser bezetters hem tot officier wilden promoveren, aanvaardde hij tegen wil en dank. Dit kwam hem duur te staan.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Kerkplein 36 (zij-ingang)
Verzetsmensen Georges Trigallez en zijn verloofde Henny Schat sloten zich tijdens hun onderduik in Amsterdam aan bij de daar eveneens ondergedoken leden van de Knokploeg Hoorn. In september 1944 keerde de groep terug naar West-Friesland. Daar raakten ze betrokken bij tal van spraakmakende en gevaarlijke acties. Henny bracht als koerierster illegale documenten en wapens naar Amsterdam. Georges was betrokken bij de liquidatie van de SS’er George Herlee. Kleindochter Chantal Trigallez vertelt over de verzetsdaden van haar grootouders, en de moeilijke keuzes die zij moesten maken.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Grote Oost 6
De moedige vriendinnen Dieuw van Vliet en Aaf Dell woonden in het conciërgehuis achter Grote Oost 6, waar de Duitse Wehrmacht in 1942 de Ortskommandantur vestigde. In het achterhuis houden ze onderduikers verborgen. Wil Eiting vertelt hoe de vriendinnen in het verzet belandden en over Aafs arrestatie en gevangsnschap in Ravensbrück, die ze ternauwernood wist te overleven dankzij de hulp van haar stadgenote Trien de Haan.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Grote Oost 35
In 1937 betrokken Gré Visser en Jan Ruijter deze woning waar ze ook een winkel in woninginrichting begonnen. Tijdens de oorlog namen ze Joodse onderduikers in huis. Eerst vier maar al snel werden dat er veel meer. Dit zorgde voor grote spanningen, temeer omdat de Duitse Wehrmacht nog geen honderd meter verderop hun hoofdkwartier hadden. De zorg voor eten voor tientallen onderduikers vrat energie en tijd. De benodigde bonkaarten, verstopte Gré op haar lichaam wanneer ze langs Duitse controleposten kwam.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
