Haarlem
Herdenkingen in huizen, winkels en scholen die de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog invoelbaar maken.
4 mei 2024
Open Joodse Huizen
Een huis met een geschiedenis
Op vrijdag 10 mei 1940 bevestigt de radio: de Duitsers zijn Nederland binnengevallen. Het is oorlog. Aan de Tempeliersstraat 19 wordt op dat moment het Joodse gezin De Raaij wakker. Ze vragen zich af wat te doen.
Na een vergeefse poging om naar Engeland te vluchten, krijgen ze een onderduikadres aangeboden. Het lijkt betrouwbaar.
Niets blijkt minder waar. Bijna twee jaar lang wordt het gezin door hun onderduikgevers gechanteerd. Uiteindelijk verraden ze hen aan een neef die die bij de Sicherheitsdienst zit.
Berendina, Zadok en Emanuel de Raaij
"Het lijkt betrouwbaar, maar niets blijkt minder waar."
Fotoboeken in de vloer
Op een dag vinden de huidige bewoners van Zaanenlaan 79 fotoboeken tussen de vloer. Ze blijken van de familie Simons te zijn, die tot de oorlog op dit adres woonden.
Vader Salomon Simons (1896) was dierenarts en gemeentelijk keuringsarts. Toen hij vanwege zijn Joodse afkomst werd ontslagen, werd hij toezichthouder bij de visafslag in IJmuiden. Moeder Annalise Woudstra (1909) was pianiste, met een grote liefde voor Franse impressionisten als Saint-Saëns.
Hoewel Salomon en Annalise in 1942 waren ondergedoken, werden ze in juni 1943 opgepakt. Kort daarop werden ze in Sobibor vermoord. Hun zonen (7 en 9) overleefden de oorlog in het oosten van het land. Zij hebben de fotoboeken gekregen.
Liesje Prins en Lyda Reijer
Voordat zij verraden werden, hadden de Joodse ouders van de vijfjarige Liesje Prins uit Amsterdam haar bij Lyda Reijer, een jonge muzieklerares uit de Indische buurt in Haarlem-Noord ondergebracht.
Het meisje werd er liefdevol verzorgd. Ze was niet de enige; ook een echtpaar uit Den Haag verbleef in de woning aan de Atjehstraat.
Helaas was de afloop tragisch. Nadat Lyda verraden werd, deden Haarlemse Jodenjagers een inval. Liesje, haar ouders en het Haagse echtpaar werden vermoord in Auschwitz en Sobibor.
Lyda zelf belandde in Vught en Ravensbrück terecht, maar overleefde de oorlog.
Programma 4 mei
Op verschillende adressen worden slachtoffers en overlevenden van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Bijwonen is gratis.
Bakenessergracht 46B
Tamar Walma van der Molen-de Vries vertelt het verhaal van haar grootvader, rabbijn Simon Philip de Vries, die hier met zijn gezin woonde. De woning was een belangrijke ontmoetingsplaats en een bron van kennisoverdracht, inspiratie en spiritualiteit. Tijdens de oorlog werden de rabbijn en zijn echtgenote Judith gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. In 1943 werden zij via Westerbork naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Door een gebrek aan de benodigde medicatie voor haar diabetes, overleed Judith kort na haar aankomst in het kamp. Niet lang daarna bezweek ook haar echtgenoot. Van hun negen kinderen overleefden slechts vijf de oorlog.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Zaanenlaan 79
Het verhaal van de familie Simons
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Lange Wijngaardstraat 14
In 1888 opende hier het Joods Gemeentegebouw haar deuren. De struikelstenen voor de deur herdenken het beheerdersechtpaar Nathanni Moses en Minna Zilversmit en hun dochter Friederika. Stichting Joods Gemeentegebouw Haarlem verzorgt op 4 mei om 12.00 en 14.30 uur een herdenking van het gezin Zilversmit, en geeft toelichting op hun toekomstplannen met het pand. Kijk voor meer informatie op stadsherstel.nl/joodsgemeentegebouw of joodsgemeentegebouw.nl.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Schouwtjeslaan 53-zw
Op dit adres woonden Jakob en Helena Snijders-Zwart met hun zoon Leo. Tot de gedwongen scheiding van het onderwijs op 1 september 1941 was Leo leerling op het Stedelijk Gymnasium. Eind augustus 1942 gaf het gezin gehoor aan de oproep voor ‘tewerkstelling in Duitsland’. Ze werden naar Auschwitz gedeporteerd waar Jakob en Helena meteen na aankomst werden vermoord. De 15-jarige Leo werd nog enige tijd als dwangarbeider tewerkgesteld. Zijn sterfdatum is vastgesteld op 30 april 1943. Docent geschiedenis van het Stedelijk Gymnasium Marcel Hummelink, vertelt het verhaal van Leo en zijn ouders.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Slachthuisstraat 1B-rd
Jacob Jan Hamelink en zijn vrouw Cor waren overtuigd SDAP-lid en zagen al snel de gevaren die de Duitse bezetting met zich meebracht. Hun kleinzoon Frank vertelt hoe zijn grootouders weigerden de ariërverklaring te tekenen, in het verzet terechtkwamen en Joodse onderduikers hielpen. Jacob Jan werd tijdens een verzetsbijeenkomst in Rotterdam verraden en kwam daarbij om het leven. Cor kwam terecht in de kampen Amersfoort en Ravensbrück, maar wist deze te overleven.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Tempeliersstraat 19
Het verhaal van de familie De Raaij
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Schuur, Lange Begijnestraat 9
Here lived, een film over struikelstenen met een inleiding door burgemeester Wienen.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
President Steijnstraat 5
De Joodse Arnold Blik was controleur bij de KLM. Vermoedelijk kwam hij via zijn werk in contact met het verzet. Vanwege zijn verzetswerk, wisselde hij regelmatig van adres en kwam vaak in dit huis waar zijn zuster woonde. Op 22 juli 1944 werd hij in Haarlem verraden en gearresteerd, tegelijk met dominee Bas Jan Ader. Arnold werd op Dolle Dinsdag in kamp Vught om het leven gebracht. Dominee Ader werd bij wijze van represaille in Veenendaal gefusilleerd. Zijn zoon Erik, die twee weken voor zijn vaders executie werd geboren, vertelt dit verhaal.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Kleverparkweg 37
Het verzet van dominee Johan Willem Siertsema
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Vijverlaan 6
Dolf Cohen was docent Nederlands op het Joods Lyceum, dat vanwege de scheiding van het onderwijs in september 1941 in opdracht van de bezetter werd opgericht. Daar leerde hij Hetty Koster kennen en binnen een jaar waren ze verloofd. Toen de deportaties begonnen waren, doken Dolf en Hetty op verschillende adressen onder. Pas na de bevrijding zagen ze elkaar weer en korte tijd later trouwden ze. Hun zoon Floris vertelt over hun onderduikgeschiedenis en de school waar zij elkaar ontmoetten.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Ripperdastraat 13
De Haarlemse Vrijmetselaarsloge opent op 4 mei haar deuren. Vrijmetselaars werden door de nazi’s beschouwd als samenzweerders met de Joden, om zo in het geheim de wereldheerschappij over te kunnen nemen. Vrijmetselaar Paul Marselje geeft een lezing over de vrijmetselarij tijdens de oorlog, en de gevolgen voor zowel Joden als Vrijmetselaars van de Duitse bezetting van Nederland.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Verhalenhuis, Van Egmondstraat 7
Onderduikkinderen in huis
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Groot Heiligland 27
Het Jolesziekenhuis, de ‘Joodse vleugel’ van het Sint Elisabeth’s Gasthuis, werd in 1930 opgericht uit de nalatenschap van Mozes Joles die zijn fortuin had vergaard in de textielhandel en de verhuur van panden en land. In 1943 werd het ziekenhuis gedwongen opgeheven. Rein Schene, werkzaam in het Spaarne Ziekenhuis, vertelt over de geschiedenis van dit voormalige Joodse ziekenhuis.
Deze locatie is niet rolstoeltoegankelijk
Verhalenhuis, Van Egmondstraat 7
Ron Huijboom vertelt over zijn kindertijd tijdens de oorlog, en de Joodse onderduikers die door zijn ouders in huis genomen waren, en hoe zij ervoor zorgden dat hij hen niet per ongeluk zou verraden. De tieners Eddie en Max Cohen overleefden in Rons ouderlijke woning de oorlog. Hun vader, daarentegen, werd vermoord in Auschwitz, hun moeder en zusje bezweken in Bergen-Belsen aan tyfus.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
Hagestraat 10
Het Rosenstock-Huessy Huis is het voormalige Sint Jacobs Godshuis voor wezen, armen en bejaarden. Tijdens de oorlog zaten hier tal van onderduikers verborgen. Directeur Harry Habraken verzorgde er verzetsdrukwerk. Hij werd aan het einde van de oorlog verraden en werd in april 1945, samen met 19 anderen bij wijze van represaille gefusilleerd. Twee van zijn kleinkinderen vertellen het indrukwekkende verhaal van hun grootvader.
Deze locatie is rolstoeltoegankelijk
