Wageningen

In de zestiger jaren van de zestiende eeuw verbleven er korte tijd enige Joden in Wageningen. Eén van hen had het recht om geld uit te lenen tegen onderpand, terwijl hem ook een begraafplaats toegezegd was. In 1570-'71 werden de Joodse inwoners van Wageningen uitgewezen.

In 1668 kreeg opnieuw een Jood toestemming om de stedelijke bank te pachten. Vrijwel tegelijkertijd werd een begraafplaats ingericht op de Stadsbleek, nu Kerkhofpad geheten, bij de Veerstraat. Daar werden aanvankelijk ook Joden uit plaatsen in de omgeving begraven. In 1760 werd de pacht blijvend overgedragen aan de Joodse gemeenschap en een jaar later ondervond de begraafplaats een uitbreiding.

De Joodse inwoners van Wageningen waren werkzaam als pachter van de leenbank, in de tabakshandel en in de vleeshouwerij.

Omstreeks 1830 werd de Joodse gemeente Wageningen zelfstandig, voordien behoorden de Joden tot de gemeente Arnhem. De synagogediensten vonden aanvankelijk plaats in een privéwoning. In 1839 werd in een pand aan de Riemsdijkstraat een synagoge ingericht, die in 1903 vervangen werd door een gebouw aan de Walstraat.

De oude begraafplaats aan het Kerkhofpad werd in 1929 gesloten, nadat reeds in 1913 een nieuwe begraafplaats aan de Oude Diedenweg in gebruik was genomen.

Naast een kerkbestuur waren er in de Joodse gemeente van Wageningen een begrafenisgenootschap en een vrouwengenootschap voor het onderhoud van de synagoge actief. In de jaren twintig en dertig studeerde aan de Landbouwhogeschool een relatief groot aantal Joden, die zich voorbereidden op emigratie naar Palestina.

In het eerste jaar van de bezetting nam het aantal Joden in Wageningen en omgeving toe, omdat de buitenlandse Joden het kustgebied moesten verlaten. In 1940 werden, eveneens in het kader van de anti-Joodse maatregelen, de Joodse docenten aan de Landbouwhogeschool ontslagen. Dit leidde tot een gedeeltelijke studentenstaking.

Het merendeel van de Wageningse Joden is gedeporteerd en vermoord, enkele tientallen wisten onder te duiken. De synagoge aan de Walstraat werd in mei 1940 getroffen door een bom en is met de inboedel in vlammen opgegaan.

Na de oorlog zijn er weer enige Joden in Wageningen gaan wonen. Toch werd de Joodse gemeente in november 1987 opgeheven en bij die van Arnhem gevoegd. De begraafplaats aan het Kerkhofpad is in 1967 op de monumentenlijst geplaatst en twintig jaar later gerestaureerd.

In mei 2000 werd aan de Walstraat in Wageningen een herdenkingsmonument onthuld ter nagedachtenis aan de vermoorde Joodse inwoners. De namen van de 72 Joodse inwoners van de gemeenten Wageningen, Rhenen, Renkum en Ede, die in de Tweede Wereldoorlog omgekomen zijn, hebben een plek gekregen in museum De Casteelse Poort.