Smilde
Kort voor 1780 vestigden zich enkele Joden in Smilde, wat gepaard ging met tegenwerking van de plaatselijke bevolking. Deze problemen duurden tot in de negentiende eeuw voort. De provinciale autoriteiten moesten nog in 1806 ingrijpen ten gunste van de Joden in Smilde.
De Joodse gemeenschap maakte in de eerste helft van de negentiende eeuw een aanzienlijke groei door en organiseerde zich al voor 1821 tot een godsdienstige gemeente. Officieel viel deze tot 1825, het jaar waarin zij als Bijkerk binnen het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap erkend werd, onder de Joodse gemeente Dwingeloo.
Jad geschonken aan de synagoge van Smilde door Mordechai Bloemendal
In 1846 werd een synagoge gebouwd in Kloosterveen, één van de dorpen waaruit Smilde is samengesteld. Twee jaar later werd een begraafplaats aangekocht aan de Drentse Hoofdvaart. Naast een kerkbestuur en een kerkenraad was er in Smilde ook een penningmeester voor het Heilige Land. Aan de kinderen werd in een schooltje Joods onderwijs gegeven.
In de vijftiger jaren van de negentiende eeuw raakte de Joodse gemeenschap van Smilde korte tijd verdeeld door een intern conflict dat spoedig opgelost werd. De Joodse inwoners van Smilde waren over het algemeen werkzaam in de handel en de vleeshouwerij. Daarnaast waren zij ook betrokken bij het maatschappelijk leven in Drenthe en Groningen.
Vanaf de zestiger jaren van de negentiende eeuw nam de Joodse gemeente van Smilde in omvang langzaam af; aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog had zij de facto opgehouden te bestaan.
Tijdens de bezetting zijn vrijwel alle Joodse inwoners van Smilde gedeporteerd en vermoord. In 1943 werd de Joodse school verbouwd tot woonhuis. Wat er met het meubilair en de rituele voorwerpen van de synagoge gebeurd is, is niet bekend. Het gebouw zelf is na de oorlog afgebroken. In 1950 is de Joodse gemeente bij die van Assen gevoegd. De begraafplaats wordt tegenwoordig door de plaatselijke overheid onderhouden.
Aantal Joden in Smilde en omgeving
jaar
1809
24
1840
88
1869
150
1899
75
1930
16