Monnickendam
Uit enige keuren van het einde van de zeventiende eeuw en het begin van de achttiende eeuw blijkt, dat zich in die tijd reeds enkele Joden in Monnickendam bevonden. Rond 1720 bleef een poging van de stad om, net als in andere steden gebeurde, Portugees-Joodse handelaars aan te trekken zonder succes.
De Joodse gemeente organiseerde zich waarschijnlijk rond 1787. De economische situatie in Monnickendam was erg slecht; er was dan ook geen geld om een godsdienstonderwijzer aan te stellen. De synagoge, die in 1814 ingewijd werd, ging in 1894 in vlammen op. In hetzelfde jaar werd een nieuwe synagoge in gebruik genomen. Er was een kerkbestuur van twee leden, waarvan er één ook als penningmeester voor het Heilige Land fungeerde.
Al in 1677 hadden de Joden een begraafplaats toegewezen gekregen aan de westkant van de Zuiderpoort aan de Stadswal.
Prentbriefkaart van de Havenstraat in Monnickendam, ca. 1920
In de eerste decennia van de twintigste eeuw liep de Joodse bevolking van Monnickendam zodanig terug dat er vanaf 1932 alleen nog op de Hoge Feestdagen diensten in de synagoge gehouden werden. De Torarollen werden daarom in bruikleen gegeven aan de Joodse gemeente van Zandvoort, later gingen deToramantels en de rituele voorwerpen naar de Joodse gemeente van Alkmaar.
Tijdens de bezetting werden de Joden van Monnickendam gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Vervolgens zijn zij naar het oosten gedeporteerd en daar vermoord. Slechts een enkeling wist de verschrikkingen van de kampen te overleven of kon onderduiken. Een monument tegenover de Grote Kerk vermeldt de namen van alle vermoorde Monnickendamse Joden.
De Joodse gemeente is in 1950 bij die van Amsterdam gevoegd. De synagoge aan de Havenstraat is na de oorlog verkocht en huisvestte jarenlang een bar-discotheek, en daarna een restaurant. Vanaf november 2007 is er een café gevestigd. De plaatselijke overheid onderhoudt de begraafplaats.
Aan het pand Kerkstraat 12, waar tijdens de bezetting vijf Joodse onderduikers verborgen zaten, werd in 1947 ter herinnering hieraan een gevelsteen aangebracht. In het kader van een restauratieproject van gevelstenen in Monnickendam is deze steen wegens verregaand verval in het najaar van 2002 vervangen door een nieuw exemplaar.
In 2005 werd een gedenksteen van de hand van Herman van Elteren, onthuld in de Nieuwe Steeg bij het Noordeinde (plaatselijk bekend als Jodensteeg) ter herdenking van de deportatie van de Monnickendamse Joden op 2 mei 1942.
Aantal Joden in Monnickendam en omgeving
jaar
1809
37
1840
54
1869
60
1899
62
1930
25