Maarssen

In de zeventiende eeuw vestigden zich enige Amsterdamse Portugese Joden in Maarssen. Een deel van hen was betrokken bij de tabakscultuur rond Amersfoort, anderen deden tevergeefs een poging een zijde-industrie in de plaats op te richten.

Aanvankelijk vonden de godsdienstoefeningen plaats in één van de buitenplaatsen die de Portugese Joden langs de Vecht bouwden. In 1720 werd in Maarssen de Portugese synagoge Neveh Shalom gebouwd, ondanks tegenstand uit kerkelijke kringen. In 1749 werd in het nabijgelegen Tienhoven op een privéterrein een begraafplaats aangekocht, die tot in de twintigste eeuw in gebruik is geweest.

De Hoogduitse Joden vestigden zich op de andere oever van de rivier de Vecht in Maarsseveen. Ze hielden hun diensten aanvankelijk eveneens in een privéwoning, maar in 1759 kregen ook zij toestemming voor de bouw van een synagoge, aan de Diependaalsedijk.

Volgens sommige overleveringen vormden de Joden op een bepaald moment in de eerste helft van de achttiende eeuw een meerderheid onder de plaatselijke inwoners, zonder overigens gelijke rechten te hebben.

De neergang van de Portugese gemeente begon in het midden van de achttiende eeuw en in 1839 had zij daadwerkelijk opgehouden te bestaan. In dat jaar werd de synagoge verkocht en afgebroken. De terugloop van de Hoogduitse gemeente in Maarssen en Maarsseveen begon in 1789, toen de stad Utrecht haar poorten voor Joden moest openen. Uiteindelijk werd de Hoogduitse gemeente in 1923 bij die van Utrecht gevoegd. In 1927 werd ook de Hoogduitse synagoge verkocht en afgebroken. Onder het woonhuis, dat enige jaren later op die plek verrees, werd in 2002 een mikwe uitgegraven. In een pand aan de Breedstraat bevindt zich een koepelgewelf, mogelijk een restant van een Portugese huissynagoge.

De als het 'Jodenbosje' bekend staande begraafplaats in Tienhoven verkeert in zwaar vervallen toestand. In april 2004 werd door Landschapsbeheer Utrecht een plan geopperd voor een grondige restauratie.

In het nabijgelegen Kamerik werd in mei 1999 op de begraafplaats een gedenkplaat onthuld ter nagedachtenis aan twee Joodse onderduiksters, die in dat dorp opgepakt werden.