Gulpen

Rond het midden van de achttiende eeuw vestigden de eerste Joden zich in Gulpen. Aanvankelijk ondervonden zij veel tegenstand van de plaatselijke bevolking en waren er herhaaldelijk incidenten, waarbij de Joden het slachtoffer dreigden te worden.

In 1786 waren er genoeg volwassen mannen om godsdienstoefeningen te kunnen houden in een privéwoning. In 1818 werd Gulpen erkend als Bijkerk onder de Ringsynagoge Eijsden, waarna er in 1823 een synagoge gebouwd werd. De kinderen kregen les in de plaatselijke Joodse school, die in 1875 een nieuw schoolgebouw in gebruik nam.

Prentbriefkaart van de Kippenheuvel in Gulpen met synagoge, ca. 1920. Het gebouw met toren op de achtergrond is de synagoge.

Prentbriefkaart van de Kippenheuvel in Gulpen met synagoge, ca. 1920. Het gebouw met toren op de achtergrond is de synagoge.

De Joodse gemeenschap van Gulpen was rond 1870 op zijn grootst. De Joodse begraafplaats lag aan de Rijksweg te Gulpen. De gemeente telde een mannen- en een vrouwenvereniging, beide opgericht als begrafenisgenootschap.

In de laatste decennia van de negentiende eeuw liep de Joodse bevolking van Gulpen zo hard achteruit, dat de gemeente omstreeks 1900 met de eveneens kwijnende gemeente van Vaals samengevoegd werd. In 1935 werd de naam van de Joodse gemeente officieel Gulpen-Vaals.

Tijdens de Duitse bezetting zijn alle Joden uit Gulpen-Vaals naar Polen gedeporteerd en daar vermoord. Na de oorlog hebben zich noch in Gulpen, noch in Vaals weer Joden gevestigd. Van de synagoge aan de Kiebeukel (destijds Kippenheuvel), die voor de oorlog al in slechte staat was, was na de oorlog alleen het entreegedeelte nog gedeeltelijk intact. Het gebouw is jarenlang in gebruik geweest als stal en als kaasmakerij. Later werd op deze plaats een woonhuis gebouwd. In 1947werd de Joodse gemeente officieel bij die van Maastricht gevoegd.

De kippenheuvel in Gulpen met op de achtergrond de synagoge (gebouw met torentje), ca. 1930

De kippenheuvel in Gulpen met op de achtergrond de synagoge (gebouw met torentje), ca. 1930

De Joodse begraafplaatsen in Gulpen en Vaals worden tegenwoordig onderhouden door de plaatselijke gemeente. In mei 1989 werd aan de Kiewegracht een Joods oorlogsmonument onthuld. Ook op de Joodse begraafplaats bevindt zich een klein gedenkteken. De grafstenen op de begraafplaats in Gulpen zijn geïnventariseerd in het Stenen Archief.

Aantal Joden in Gulpen en omgeving

jaar

1809

36

1840

66

1869

80

1899

64

1930

37