Dieren

De Joodse gemeente van Dieren ontstond in het laatste kwartaal van de negentiende eeuw. In 1878 kregen de Joden in de dorpsschool een lokaal toegewezen om als synagoge te gebruiken. Op dat moment behoorden de Joden van Dieren officieel nog tot de Joodse gemeente van Doesburg. Pas in 1882 kreeg de Joodse gemeente van Dieren een zelfstandige status.

In januari 1884 werd een synagoge ingewijd aan de Stockvischstraat (nu de Spoorstraat); de inventaris was afkomstig uit een oude, afgebroken synagoge te Deventer. Een kleine tien jaar later werd een begraafplaats gekocht in een buurtschap van Dieren nabij de Goudakkers, nu Diepenbrocklaan. Tussen 1884 en 1942 werden er in de plaats regelmatig godsdienstlessen gegeven; in 1898 werd een nieuw gebouw voor de godsdienstschool ingewijd.

Naast het kerkbestuur waren vier Joodse organisaties actief in Dieren: een begrafenisgenootschap, een vrouwengenootschap voor het onderhoud van de synagoge, een gezelligheidsvereniging en nog een vrouwengenootschap. In 1901 was een kwart van de Joodse bevolking van Dieren aangewezen op ondersteuning.

Een voorspoedige ontwikkeling van de streek bracht in de eerste helft van de twintigste eeuw groei van de Joodse gemeenschap met zich mee. Daarnaast vestigden zich in de dertiger jaren een twintigtal Joodse vluchtelingen uit Duitsland in Dieren.

In najaar van 1942 verbleven 139 Joodse dwangarbeiders in een villa aan de Zutphensestraatweg. Zij waren gerekruteerd om verbouwingen uit te voeren aan het landgoed Avegoor te Ellecom, waar tussen 1941 en 1943 een opleidingsschool voor de Nederlandse SS gevestigd was. Gedurende hun verblijf in Dieren werden zij zwaar mishandeld, waardoor drie van hen op Avegoor overleden. In november 1942 werden de dwangarbeiders naar kamp Westerbork overgebracht. Het overgrote deel van de Joodse bevolking van Dieren is in 1943 via Westerbork naar het oosten gedeporteerd en daar omgekomen. De synagoge werd geplunderd door NSB-ers.