Borne

Borne is een van de eerste plaatsen in Twente waar zich Joden gevestigd hebben. Al in 1695 wordt een Joodse inwoner vermeld. Gedurende de hele achttiende eeuw blijft het aantal Joden gering. In 1817 wordt de Joodse gemeente als ringsynagoge genoemd, maar bij de officiële indeling van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap in 1821 verandert deze status en valt Borne onder debijkerk Goor. Door toename van het aantal leden verwerft de Joodse gemeente Borne in 1838 de semi-zelfstandige status van "kerkelijke bijeenkomst".

Al vanaf het midden van de achttiende eeuw beschikte de gemeente over een begraafplaats in het nabijgelegen Buren. De groei van de gemeente bracht met zich mee dat er in 1848 in Borne zelf een tweede Joodse begraafplaats ingericht werd.

In 1842 werd aan de Ennekerdijk een synagoge gebouwd die blijkens de gevelsteen een jaar later in gebruik genomen werd. Binnen de Joodse gemeente van Borne bestond een godsdienstig genootschap dat zich bezig hield met de studie van de Tora en zorg droeg voor de begrafenissen. Een vrouwengenootschap zorgde voor het onderhoud van de synagoge en de rituele voorwerpen. In 1897 werd een Joodse school in gebruik genomen.

Het dorp Borne dankt zijn ontwikkeling grotendeels aan de Joodse familie Spanjaard ( Salomon Jacob en zijn zonen Levie Salomon en Jacob Salomon) die er een bloeiende textielindustrie opzette. Rond 1910 bereikte de Joodse gemeente van Borne zijn grootste omvang, daarna nam het aantal leden langzaam af.

Tijdens de Duitse bezetting werd het overgrote deel van de Bornse Joden in november 1942 naar Duitsland gedeporteerd. Slechts enkele van hen zijn teruggekeerd. De overige leden van de Joodse gemeenschap zijn ondergedoken en hebben zo de oorlog overleefd. De bezittingen van de synagoge, die ondergebracht waren bij een bank te Hengelo, gingen tijdens een bombardement in 1945 vrijwel geheel verloren. De Joodse school, de synagoge en het rituele badwerden tijdens de bezetting zwaar beschadigd door de NSB-ers die erin gehuisvest waren.

Na de oorlog werd de synagoge aanvankelijk gerestaureerd, maar het gebouw kreeg al spoedig een andere bestemming. In 1985 zorgde de stichting De Bornse Synagoge voor een volledige restauratie van synagoge, ritueel bad, school en onderwijzerswoning. De gebouwen hebben een culturele bestemming gekregen. Het voormalige Joodse schooltje in de Oude Kerkstraat was eerst als slagerij en later als schuur in gebruik. In oktober 1998 werd het gesloopt, onder de voorwaarde dat het in de oude vorm herbouwd zou worden. Hiermee is in 2003 een begin gemaakt. De nieuwbouw zal de bestemming van woonhuis krijgen.