Amsterdam: Joodse HBS en Joods Lyceum

In de Voormalige Stadstimmertuin liggen de gebouwen van de Joodse HBS en het Joods Lyceum recht tegenover elkaar.

Joodse HBS

In 1848 was de vrijheid van onderwijs al in de wet vastgelegd. Toen in vervolg daarop in 1920 wettelijk werd bepaald dat de overheid openbaar en bijzonder onderwijs op gelijke voet zou subsidiëren, maakte dat de weg vrij voor de oprichting van een Joodse middelbare school. In 1928 begon, met 22 leerlingen, de orthodox-Joodse HBS aan de Herengracht, om in 1938 te verhuizen naar de Voormalige Stadstimmertuin 2, middenin de toenmalige jodenbuurt waar de meeste, armere leerlingen woonden.

Joods Lyceum

De oprichting van het Joods Lyceum (1 oktober 1941 -september 1943) was een direct gevolg van de Duitse bezettingspolitiek. Toen Joodse leerlingen het recht op onderwijs aan niet-Joodse scholen ontzegd werd en zij gedwongen werden naar een Joodse school te gaan, gingen leerlingen die daarvóór een openbare HBS of het gymnasium bezochten naar het Joods Lyceum aan de Voormalige Stadstimmertuin 1.

In tegenstelling tot de Joodse HBS was het geen religieuze school. De bekendste leerling van het Joods Lyceum is Anne Frank (1929-1945). Een der docenten was de later bekende historicus Jacques Presser (1899-1970). Hij schetst het Joods Lyceum in zijn boek 'Ondergang'(1965):

'Een normale school, met laatkomers, met ondeugende kinderen, met strafwerk, met absenten…. Hier weifelt de schrijver even, want absenten op deze school waren toch werkelijk weer iets aparts. Als het in de stad 'onrustig' heette, dan konden zich grote gapingen in de lokalen voordoen; maar dat was het niet alleen. Nooit zal het de schrijver meer uit het geheugen gaan, het gebaar (meer was het vrijwel nimmer), waarmee men uit de klas zijn blik (meer was het vrijwel nimmer) naar een leeggekomen plaats beantwoordde, soms was het een handzwaai: ondergedoken en soms een handgreep: opgepakt - pantomime van een paar seconden, tientallen malen uitgevoerd.'

Na de oorlog

Van zowel de Joodse HBS als het Joods Lyceum heeft slechts een klein aantal leerlingen de oorlog overleefd. Bij het gebouw van het Joods Lyceum zijn een plaquette en een verwrongen davidster aangebracht.

Na de oorlog heropende de Joodse HBS in de Voormalige Stadstimmertuin en kreeg eind jaren vijftig een nieuwe naam, Joods Lyceum Maimonides. In 1980 werd een nieuw schoolgebouw in gebruik genomen in de Noordbrabantstraat in de Amsterdamse wijk Buitenveldert. Basisschool Rosj Pina was daar al in 1973 gevestigd.