Zwartsluis
Aan het einde van de zeventiende eeuw vestigden de eerste Joden zich in Zwartsluis. Van een georganiseerde Joods gemeente was al in het begin van de achttiende eeuw sprake. Deze gemeente kon vanaf 1722 beschikken over een begraafplaats aan de Leeuwarder ofwel Kleine Schans. Ook de Joden van Meppel begroeven daar hun doden.
Het stichtingsjaar van de eerste synagoge is niet bekend, maar het gebouw was in ieder geval al in de achttiende eeuw in gebruik. Rond het midden van de negentiende eeuw stond het gebouw op instorten en in 1852 werd het verkocht. Een jaar eerder was een nieuwe synagoge annex studiehuis ingewijd. Dit gebouw lag aan de Baanstraat. Eveneens in 1851 werd een tweede begraafplaats, gelegen achter de synagoge, in gebruik genomen.
In de veertiger jaren van de negentiende eeuw werd er een godsdienstschooltje opgericht, dat in 1873 in een nieuw gebouw gehuisvest werd. De Joodse gemeente van Zwartsluis werd geleid door twee bestuurders. Naast een vrouwengenootschap voor onderhoud en aankleding van de synagoge was er een vereniging ter bestudering van de Tora.
Tot het midden van de negentiende eeuw was het meest verbreide beroep onder de Joodse inwoners van Zwartsluis dat van vleeshouwer en ritueel slachter. Tegen het einde van de eeuw waren de meeste Joden werkzaam in de textiel.
Gedurende de Duitse bezetting zijn alle toen nog in Zwartsluis woonachtige Joden gedeporteerd, op een enkeling na die kon onderduiken. Van de gedeporteerden is er één teruggekeerd, de overigen zijn allen omgekomen in de concentratiekampen. De synagoge werd gebruikt als opslagplaats van meubels uit de huizen van de gedeporteerden.
In 1948 is de Joodse gemeente Zwartsluis opgeheven en bij die van Zwolle gevoegd. De synagoge werd verkocht en kreeg de bestemming van timmermanswerkplaats. In 1969 is het gebouw afgebroken. De oude begraafplaats in het dorpscentrum is geruimd, de begraafplaats aan de Baanstraat wordt door de plaatselijke overheid onderhouden. In 1984 is hier een herinneringsmonument geplaatst. De Joodse school werd gerestaureerd; een plaquette herinnert aan de vroegere bestemming.
Aantal Joden in Zwartsluis en omgeving
jaar
1795
35
1809
37
1840
54
1869
120
1899
59
1930
25