Waalwijk
In de achttiende eeuw was er in Waalwijk een kleine Joodse gemeenschap, die in een privé-huis godsdienstoefeningen hield. Een intern conflict leidde in 1795 tot een scheuring, waarna de gemeente ophield te bestaan. Bij de reorganisatie van de Joodse gemeenten in 1814 werd Waalwijk ingedeeld bij de Ringsynagoge Tilburg en behoorde het tot de kerkgang Capelle. In 1835 verkreeg de Joodse gemeente Waalwijk de zelfstandige status van Bijkerk.
De oudste Joodse begraafplaats van Waalwijk was volgens de begraafboeken gelegen nabij het Boschhuysje op het terrein van het vroegere kasteel van Besoyen en was tot 1805 in gebruik. Ook in het naburige Loon op Zand was tot 1825 een Joodse begraafplaats in gebruik in de buurtschap Horst. Rond 1850 moet er een Joodse begraafplaats gelegen hebben tussen de Loint, de Besoijense Steeg en het Rigtpad. De sporen van deze drie oude begraafplaatsen zijn uitgewist. Waarschijnlijk zijn ze in de vorige eeuw zonder toestemming van de Joodse gemeente geruimd. Later werden de doden in Oisterwijk begraven.
Synagoge in de Grotestraat te Besoijen
Aanvankelijk werden de synagogediensten in een privé-huis in Besoyen gehouden en vanaf 1847 werd in dit dorp één van de drie 'tempeliershuizen' gehuurd als synagogale ruimte. Dit pand is in 1869 door de Joodse gemeente aangekocht, vervolgens opgeknapt en in 1884 opnieuw als synagoge ingewijd. In 1901 veroorzaakte een brand grote schade, maar in februari 1902 kon een herbouwde synagoge op dezelfde plek in gebruik genomen worden.
Een ernstig conflict veroorzaakte in 1878 een scheuring in de Joodse gemeente, pas in 1904 vond hereniging plaats. Naast het kerkbestuur was er in Waalwijk een begrafenisgenootschap en een vrouwengenootschap actief.
In 1940 confisqueerden de Duitsers de synagoge. Het meubilair werd openbaar verkocht, de Torarollen werden gered en na de oorlog naar Israël overgebracht. Het gebouw werd als kantoor gebruikt. Van de ongeveer dertig Joodse inwoners van Waalwijk kwam de helft in de oorlog om het leven.
Na de oorlog is de Joodse gemeente van Waalwijk niet heropgericht. De gemeente werd in 1947 bij die van Den Bosch gevoegd. De synagoge werd aanvankelijk gebruikt als gymnastiekzaal, later als magazijn van een schoenfabriek en vervolgens in 1965 gesloopt.
In 1969 werd een gedenkplaquette onthuld op de plaats van de afgebroken synagoge op de hoek van de Grotestraat en de Tempelierstraat.
Aantal Joden in Waalwijk en omgeving
jaar
1809
41
1840
72
1869
59
1899
75
1930
17