Schoonhoven
Dankzij het tolerante vestigingsbeleid van het stadsbestuur van Schoonhoven ontstond er in het midden van de achttiende eeuw een Joodse gemeenschap in deze plaats. Aanvankelijk werden de synagogediensten gehouden in een woonhuis aan de Nes. Naast dit huis lag de Joodse begraafplaats, die in 1767 aangekocht was en die honderd jaar later een uitbreiding onderging.
De eerste statuten van de Joodse gemeente dateren van 1789. Vanaf 1817 werd een bovenkamer van een huis aan de Kerkstraat als synagoge gebruikt. In 1823 werd het zeventiende-eeuwse huis Brandenburg aangekocht om tot synagoge verbouwd te worden. Door geldgebrek duurde het tot 1838 voordat de synagoge, met leslokalen, werd ingewijd. In 1868 kreeg de synagoge een nieuwe voorgevel en in 1875 werd er een mikwe in aangebracht.
In de zestiger jaren van de negentiende eeuw ontstond door een conflict een scheuring binnen de Joodse gemeente. De afgescheiden gemeente maakte gebruik van een synagoge in de Lopikerstraat, maar kreeg, ondanks een verzoek daartoe, geen toestemming tot de inrichting van een eigen begraafplaats. De scheuring werd spoedig ongedaan gemaakt.
Na het beroep van marskramer/koopman (een kwart van de geregistreerde kooplieden in Schoonhoven was Joods) kwam het beroep van slachter en vleeshouwer het meest voor onder de Joden van Schoonhoven. Daarnaast waren er enkele leden van de Joodse gemeenschap werkzaam in de goud- en zilverbranche en in de textiel.
Tegen het einde van de negentiende eeuw begon het aantal Joden in Schoonhoven af te nemen. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog had de gemeente in feite reeds opgehouden te bestaan.
Gedurende de bezetting zijn alle Joodse inwoners van Schoonhoven, met uitzondering van een tweetal onderduikers, gedeporteerd en vermoord. Het synagogegebouw bleef ongeschonden, maar het interieur werd vernield. De Torarollen waren tijdig naar Amsterdam overgebracht en bleven zo gespaard.
Na de oorlog is de Joodse gemeente van Schoonhoven in 1947 opgeheven en bij die van Rotterdam gevoegd. De synagoge is verkocht en kreeg diverse bestemmingen. Sinds 1983 is in het gebouw het Edelambachtshuys, een museum voor zilversmeedkunst, gevestigd. De begraafplaats tussen Wal en Nes wordt tegenwoordig onderhouden door de plaatselijke overheid en staat op de gemeentelijke monumentenlijst. De grafstenen op deze begraafplaats zijn geïnventariseerd in het Stenen Archief.
Aantal Joden in Schoonhoven en omgeving
jaar
1809
116
1840
177
1869
193
1899
55
1930
19