Gorredijk
De eerste Joden vestigden zich in de tweede helft van de achttiende eeuw in Gorredijk, waar geen economische beperkingen voor Joden waren. Rond 1800 was het aantal Joden groot genoeg om een gemeente te organiseren.
Begraafplaats voor de joodse gemeente Gorredijk in Kortezwaag, ca. 1980
In 1804 werd een begraafplaats gekocht in Kortezwaag, ter vervanging van de begraafplaats in Noordwolde.
Aanvankelijk kwam men voor de godsdienstoefeningen bijeen in een lokaal aan de Noordoost-Dubbelestraat. In 1807 werd aan de Langewal een kleine synagoge ingewijd, die tien jaar later uitgebreid werd met een school en een onderwijzerswoning. De school werd in 1856 vervangen door een nieuw gebouw.
In 1817 werd Gorredijk een Ringsynagoge in het kader van de ressortale indeling van het Nederlands Israelitisch Kerkgenootschap. Bijkerken waren Noordwolde, Drachten (tot 1821) en Heerenveen.
Naast de kerkenraad en het kerkbestuur waren de volgende organisaties actief: een genootschap voor Talmoed studie en verzorging van de doden voor mannen, een begrafenisvereniging voor vrouwen en een vereniging, die verantwoordelijk was voor het plaatsen van grafstenen. Vanaf het eind van de negentiende eeuw was er ook een afdeling van de Alliance Israelite Universelle. In 1853 werd door de Joodse gemeente een armhuis opgericht. Een Joodse toneelgroep gaf in 1871 enige opvoeringen.
Metaheerhuisje op de begraafplaats van de joodse gemeente Gorredijk in Kortezwaag, ca. 1980
Al voor de Tweede Wereldoorlog was de Joodse gemeenschap in en rond Gorredijk zo klein geworden, dat er slechts nog onregelmatig godsdienstoefeningen gehouden konden worden. Vanaf september 1942 werd het overgrote deel der Joden uit Gorredijk en omgeving gedeporteerd en vervolgens in de concentratiekampen vermoord. Slechts enkelen doken onder. In de omgeving hebben tijdens de bezetting nog enkele tientallen Joden uit andere plaatsen ondergedoken gezeten.
De Joodse gemeente Gorredijk werd in 1948 opgeheven en bij die van Leeuwarden gevoegd. De synagoge, die de oorlogsjaren doorstaan had, werd in 1953 wegens de bouwvallige staat afgebroken. De gemeente Opsterland, waartoe Gorredijk behoort, zorgt voor het onderhoud van de Joodse begraafplaats aan de Dwarsfeart.
In 1956 is een gedenksteen aan een pand in de Hoofdstraat aangebracht, ter herinnering aan de verdwenen Joodse inwoners van Gorredijk. In april 2001 werd in het Van Haersmapark te Drachten een monument onthuld ter nagedachtenis aan de 14 Joodse inwoners van Drachten en Smallingerland die in de Tweede Wereldoorlog omkwamen.
Aantal Joden in Gorredijk en omgeving
jaar
1798
39
1809
70
1840
153
1869
186
1899
137
1930
47
