Brielle
Vanaf 1754 wonen er Joden op Voorne-Putten. Zij vestigen zich in Geervliet, Heenvliet, Zuidland, Zwartewaal, Hellevoetsluis en Brielle. Eind 1756 verleent het vroedschap van Brielle aan enige welgestelde Joden toestemming zich in de stad te vestigen. Zij verkrijgen godsdienstvrijheid en poortersrechten, maar de toegang tot de gilden blijft beperkt tot het ventersgilde.
Als Heenvliet in 1807 een nieuwe synagoge in gebruik neemt is dat voor alle Joden van Voorne-Putten. In Brielle wordt er vermoedelijk in 1809 een huiskamer ingericht als synagoge, waar samen met Joden uit Hellevoetsluis diensten worden gehouden.
In 1817 wordt het pand naast de katholieke kerk gekocht. Behalve een woongedeelte voor de godsdienstonderwijzer, komt daarin een Joods schooltje en een mikwe. Achter het huis wordt een synagoge gebouwd, die in 1818 wordt ingewijd. Het pand wordt in 1866 aan de parochie verkocht.
Vijf jaar later wordt op de Turfkade een nieuwe synagoge met een schooltje en een mikwe ingewijd.
Vanaf 1781 is er een Joodse begraafplaats in Geervliet. Hier worden de doden van Voorne-Putten, ook die van Brielle, begraven. In 1833 en 1882 worden er stukken grond bij gekocht om de begraafplaats te kunnen uitbreiden. In december 1940 vindt de laatste begrafenis plaats.
In de loop van de negentiende eeuw taant het belang van Brielle als handelsstad. Dit heeft tot gevolg dat ook de Joodse gemeente in omvang afneemt; na 1899 is er geen voorzanger of leraar meer en worden er alleen nog synagogediensten gehouden op de feestdagen. Er bestaat dan nog wel een aparte Joodse armenkas.
Alle Joodse inwoners van Brielle zijn tijdens de bezetting gedeporteerd en vermoord. Het interieur van de synagoge is vernield en de inboedel is verdwenen. De Tora-rollen zijn gered en overgebracht naar Rotterdam. Een gevelsteen van de synagoge werd jarenlang in het Trompmuseum in Brielle bewaard.
In 1947 wordt de Joodse gemeente van Brielle bij die van Rotterdam gevoegd. Op 4 mei 1970 werd in het stadhuis van Brielle een monument onthuld met de namen van de omgebrachte Joodse burgers.
In november 2001 is de synagoge aan de Turfkade door de Stichting Behoud Synagoge gekocht van een aannemer die het ruim 50 jaar als pakhuis gebruikte. Een jaar eerder werd in de gevel van het gebouw het ronde raam met davidster onthuld. De restauratie van de voormalige synagoge is in 2004 gestart.
In 2005 werd de gevelsteen teruggeplaatst in de synagoge. Het monument met de namen van omgebrachte Joodse burgers werd van het stadhuis naar de synagoge overgebracht. De Sjoel Brielle is sinds september 2005 in gebruik als centrum voor ontmoeting en cultuur.
Aantal Joden in Brielle en omgeving
jaar
1809
56
1840
123
1869
119
1899
74
1930
34