Restauratie interieur van de Portugese Synagoge

Middenin het Joods Cultureel Kwartier staat de Portugese Synagoge. De synagoge is nog altijd in gebruik als gebedshuis voor de Portugees-Israëlietische gemeente. Buiten de diensten om kun je het kolossale gebouw met de verborgen schatkamers bezoeken. In de schatkamers bevindt zich een unieke collectie ceremoniële objecten van zilver, goud, brokaat en zijde. Bijzonder aan het gebouw is dat het originele interieur nog volledig intact is. Er is geen verwarming of elektriciteit. De enige verlichting komt van de honderden kaarsen die je om je heen ziet.
De Portugese Synagoge was ooit de grootste synagoge ter wereld. Het 17e-eeuwse interieur, met de vele kandelaars en kroonluchters, is uniek en van groot cultuurhistorisch belang. Na eeuwenlang gebruik is het toe aan een grondige restauratie. Een groot en tijdrovend project waarmee in 2017 is begonnen en dat naar verwachting eind 2023 wordt afgerond. (Dit geldt mogelijk niet voor de banken).
Interieur onderdelen van hout, koper en goudleer worden de komende jaren gerestaureerd. Daarbij worden ook leerling-restaurateurs betrokken.
De restauratie gebeurt in opdracht van Stichting Onroerend Erfgoed Portugees-Israëlietische Gemeente en wordt gecoördineerd en begeleid door het Joods Cultureel Kwartier.
Update december 2022
Koperwerk
De restauratie van het koperwerk in de Portugese Synagoge is voortgezet. De verwachting is begin 2023 klaar te zijn met de begane grond. Na de restauratie zijn de koperen kandelaars beter beschermd tegen het lekkende kaarsvet. In de kaarsenhouder staan klosjes met een pin (zie foto 1). Het maakt het plaatsen van de kaarsen gemakkelijker en ze staan rechter in de houders. Daarnaast zijn er spaardoppen op de kaarsen geplaatst (zie foto 2). Dit verhindert het lekken van kaarsvet waardoor de kaarsen langer brander. Efficiënte en duurzame oplossingen dus!

Pin in de kaarsenhouder.
Foto: Netty Wenderich

Spaardop op de kaars.
-Foto: Netty Wenderich
Ook doen we onderzoek naar de legering (mengsel van grondstoffen waaruit het koper bestaat) Daardoor komen we meer te weten komen de geschiedenis van het koperwerk. Arie Pappot van het Rijksmuseum is hiermee bezig. Het heeft ons tot op heden al veel informatie opgeleverd.
Hechal
De restauratiewerkzaamheden aan de Hechal zijn in 2022 voortgezet. De bovenkant, achterkant en binnenkant zijn helemaal schoongemaakt. Hierbij zijn twee bijzondere behangsels gevonden. Klik hier voor meer informatie.
Aan de ornamenten en zuilen zijn veel werkzaamheden verricht. Ontbrekende delen zijn aangevuld. Hiervoor is oud palissanderhout van afgedankte, niet te restaureren meubelstukken gebruikt, bijvoorbeeld van een pianoklep.
De grote ornamenten aan de bovenkant van de hechal zijn omlaag gehaald, hersteld, opnieuw in de was gezet en met nieuwe steunen teruggeplaatst.
Al met al een omvangrijk project.
Volgend jaar vindt de laatste restauratiefase plaats waarna alles weer jaren meekan.

Restauratiewerkzaamheden aan de ornamenten.
-Foto: Pol Bruijs
Banken
Er is een begin gemaakt met de restauratie van de banken. Uit onderzoek bleek dat er in het verleden veel witte houtlijm is gebruikt. De banken demonteren is hierdoor vrijwel onmogelijk. Het restauratieplan moest aangepast worden en daarom begint de werkelijke restauratie in 2023.
In samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is er onderzoek gedaan naar de verschillende afwerkingen van interieuronderdelen van onder andere de Hechal, balustrade en het voorportaal. Op basis van de uitkomst wordt de restauratie strategie verder bepaalt.
Voorportaal
Wat is de oorspronkelijke kleur van het houten voorportaal bij de ingang van de synagoge? Dat is door atelier De Kunstkoesteraars onderzocht met een kleuronderzoek. Er zijn verftrapjes gemaakt en monsters genomen. Deze zijn onderzocht door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en er is aanvullend archiefonderzoek gedaan.
Het voorportaal is op meerdere plekken erg afgebladderd. De oorzaak en wat dit betekent voor de verdere restauratie van dit onderdeel worden onderzocht.

Witte houtlijm op verschillende onderdelen van een bank.
-Foto: Netty Wenderich

Verftrapje voortportaal.
-Foto: Karin van der Lem

Microscopisch onderzoek.
-Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
2023 wordt naar verwachting een druk jaar. Een jaar waarin we ook de Theba, Choepa en Parnasiembank gaan restaureren.
We houden je op de hoogte!
Update oktober 2022
Koperwerk
De restauratie van het koperwerk in de Portugese Synagoge vordert gestaag. Zoals het nu gaat hopen we begin volgend jaar klaar te zijn met de begane grond. Na de restauratie zijn de koperen kandelaars beter beschermd tegen het lekkende kaarsvet, we doen dit door gebruik te maken van klosjes met een pin in de kaarsenhouder (zie foto 1), zo wordt het plaatsen van de kaarsen gemakkelijker en staan ze ook rechter in de houders. Ook gebruiken we spaardoppen voor op de kaarsen (zie foto 2), zo verhinderen we het lekken van het kaarsvet en besparen we op de branduren. Efficiënte en duurzame oplossingen dus!

Pin in de kaarsenhouder.
Foto: Netty Wenderich

Spaardop op de kaars.
-Foto: Netty Wenderich
We zijn nog steeds bezig met onderzoek naar de legering (mengsel van metalen dat door smelten verkregen wordt) van het koper. Zo komen we meer te weten over de geschiedenis van het koperwerk. Arie Poppet van het Rijksmuseum is bezig met dit onderzoek wat ons tot op heden al veel informatie heeft opgeleverd.
Hechal
Verder hebben er ook nu weer restauratiewerkzaamheden plaatsgevonden aan de Hechal. Dit keer aan de bovenzijde. De ornamenten die zich aan de bovenkant van de Hechal bevinden zijn er afgehaald, hersteld, en opnieuw in de was gezet.
De binnenkant van de Hechal is vervolgens schoongemaakt en zorgvuldig geïnspecteerd. Bij de inspectie zijn twee fragmenten van wel hele bijzondere, 18e eeuwse, behangsels ontdekt.

Restauratiewerkzaamheden aan de ornamenten.
-Foto: Pol Bruijs
Voorportaal
Aan het houten voorportaal hebben we uitgebreid kleurenonderzoek gedaan. Het voorportaal is namelijk op meerdere plekken erg afgebladderd. We zijn op zoek naar de oorzaak en wat dit betekent voor de verdere restauratie van het interieur van de Portugese Synagoge.
Volgend jaar wordt naar verwachting een druk jaar. Een jaar waarin we alle meubelstukken onder handen gaan nemen, spannend! De bedoeling is dat we de restauratie aan het einde van 2023 positief kunnen afsluiten.
We houden jullie op de hoogte!

Verftrapje voortportaal.
-Foto: Karin van der Lem
Update april 2022
Afgelopen januari zijn we begonnen met een proefrestauratie van het messing. Dit betreft alle kandelaars en kronen van de Portugese Synagoge. Hiervoor hebben we de kandelaars van de Parnasiembank als voorbeeld voor de restauratie genomen.
Het doel van deze proefrestauratie was onder andere het bepalen van de wijze van schoonmaken, poetsen of polijsten en het kiezen van de lak. Dit alles heeft namelijk invloed op de glans van het materiaal.
Ook hebben we onderzoek gedaan naar hoe we de objecten voor een langere periode kunnen beschermen, zodat ze voorlopig geen restauratie nodig zullen hebben.
In maart hebben we de eerste paar kleine kronen ter hand genomen.

Foto: Netty Wenderich

Foto: Netty Wenderich

Foto: Netty Wenderich
Tijdens de restauratie wordt er ook onderzoek gedaan naar de legering van de verschillende onderdelen van de objecten, om zo een beter inzicht te krijgen over de ontstaansgeschiedenis.
Begin april waren we dan eindelijk zover dat de eerste grote kroon het pand mocht verlaten voor de restauratie. Dit zijn spannende ondernemingen, maar gelukkig verloopt alles tot dusver goed. We houden jullie op de hoogte!
Update november 2021
De eerste fase van van de restauratie van de Hechal is afgesloten. Tijdens deze fase zijn onder andere losse profielen weer vastgezet en ontbrekende stukken aangevuld met gerecycled hout.
Op verschillende plaatsen was ook het fineer los en ontbraken er delen. Alles is weer vastgezet of aangevuld.

Restauratie van de Hechal.
Foto: Pol Bruijs

Het vastzetten van het fineer op de deuren met behulp van warme klossen.
Foto: Pol Bruijs
Al het houtwerk is schoongemaakt en op sommige plekken is schimmel verwijderd. Daarna is er een nieuwe afwerkingslaag aangebracht. Alles is, soms wel meerdere malen in de was gezet, die met behulp van warme lucht goed ingewreven is.
Alle sloten zijn gereviseerd en sleutels zijn aangevuld. Om ervoor te zorgen dat alle deuren weer soepel openen en sluiten zijn ook de ophangingen bijgesteld.
Tijdens de restauratie van de Hechal is ook een proefrestauratie uitgevoerd aan het Wolvlok-goudleerbehang. Dit is een zeldzaam type vlak goudleerbehang waar nauwelijks nog voorbeelden van bekend zijn.
Deze proefrestauratie heeft ons veel verrassingen opgeleverd, zoals bijvoorbeeld de vondst van leren ophanglusjes en biezen.

Leren ophanglusje.
-Foto: Elizabeth Nijhoff-Asser
Behalve verrassingen zijn er ook veel vondsten gedaan die ons voor vragen stellen. We hebben dan ook het nodige onderzoek te doen voordat we met de restauratie zullen kunnen beginnen.
De komende maanden zullen we voorzieningen aanbrengen om de toegang tot sommige interieuronderdelen te verbeteren, zodat we met de behandeling van de houtworm kunnen beginnen.
Er zal ook een proefrestauratie aan een van de banken uitgevoerd worden en we zijn bezig met een proefrestauratie ter voorbereiding van het restauratieplan voor het koper.
Begunstigers interieurplan Portugese Synagoge
BPD Cultuurfonds
Joodse Erfpachttegoeden Amsterdam Mokums Mecenaat
Mondriaan Fonds
Cultuurfonds
Provincie Noord-Holland
Stichting Collectieve Maror-Gelden
Stichting Dioraphte
Stichting dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds Stichting Levi Lassen
Stichting Pieter Bastiaan
Stichting TBI Fundatie
Stichting Will en Rita Jaeger Fonds
En particulieren die anoniem wensen te blijven