Maak kennis met: Sol LeWitt
Saskia Vanderstichele Sol LeWitt. Wall Drawings. Works on Paper. Structures (1968 - 2002).
-Saskia Vanderstichele Sol LeWitt. Wall Drawings. Works on Paper. Structures (1968 - 2002).
Voor de tentoonstelling over de Amerikaanse kunstenaar Sol LeWitt sprak Puck Gerkema, redacteur van De Kunstmeisjes, met Judith Hoekstra, conservator moderne en hedendaagse kunst van het Joods Museum.
Wanneer is het idee voor een tentoonstelling over Sol LeWitt ontstaan?
In 2021-2022 organiseerde het Joods Museum in Brussel een tentoonstelling over het werk van Sol LeWitt (1928-2007). Ik zag veel positieve recencies in de media en kreeg ook enthousiaste reacties van mijn vrienden. Hoe meer onderzoek ik deed naar Sol LeWitt, hoe meer ik over zijn Joodse werken en band met Nederland ontdekte. Het zette mij aan het denken: kunnen wij niet zo'n tentoonstelling organiseren?
Daar wil ik graag meer over weten, maar kan je me eerst wat meer vertellen over de kunstenaar?
Sol LeWitt werd geboren in 1928 in Hartfort, Connecticut, als zoon van Russisch-Joodse immigranten. Zijn moeder stimuleerde hem al vroeg om tekenlessen te volgen. In de jaren 1940 studeerde hij beeldende kunst aan de universiteit van Syracuse. Begin jaren 50 vertrok hij naar New York. Daar werkte hij als grafisch ontwerper voor het bureau van architect I.M. Pei, onder andere bekend van de glazen piramide bij het Louvre. Hier leerde LeWitt driedimensionaal werken en begon zijn fascinatie voor ruimtelijke structuren.
In diezelfde periode werkte LeWitt als nachtwaker bij het Museum of Modern Art (MoMA), waar hij collega-kunstenaars ontmoette als Dan Flavin en Robert Mangold. Zij maakten, net als LeWitt, werk dat haaks stond op het abstract expressionisme van de kunstenaarsgeneratie voor hen. In de jaren 60 kreeg deze nieuwe kunststroming een naam: minimal art. In diezelfde periode ontstond conceptuele kunst. Sol LeWitt wordt gezien als een grondlegger van beide stromingen.
Wat betekenen deze termen, minimal art en conceptuele kunst?
Kunstenaars uit de minimal art-stroming zochten manieren om met vaak simpele objecten een relatie met de omgeving aan te gaan. Bekende voorbeelden hiervan zijn de TL-buizen van Dan Flavin, de metalen dozen van Donald Judd en de witte kubussen van Sol LeWitt. Conceptuele kunst kan je zien als een vertakking van minimal art, waarbij het idee van een kunstwerk net zo belangrijk wordt geacht als de uitvoering.
Daardoor is het niet belangrijk dat de kunstenaar zelf het werk uitvoert; een grote breuk met het klassieke beeld van de kunstenaar als geniale schepper. LeWitts wall drawings (muurtekeningen) zijn een goed voorbeeld van conceptuele kunst. De wall drawings staan beschreven in door LeWitt opgestelde instructies. In principe kan iedereen deze overal uitvoeren.
Terug naar LeWitts connectie met Nederland, hoe is deze ontstaan?
In 1968 organiseerde het Kunstmuseum Den Haag (toen Haags Gemeente Museum) een minimal art-groepstentoonstelling, met daarin werk van Sol LeWitt. Twee jaar later kreeg LeWitt een solotentoonstelling in datzelfde museum, zijn eerste in Europa. LeWitt ontwikkelde hierdoor vroeg in zijn carrière een goede band met de Nederlandse kunstmusea, en kreeg in 1984 grote shows in het Van Abbemuseum en het Stedelijk Museum Amsterdam.
Ook werkte hij al vanaf eind jaren 60 samen met de beroemde Nederlandse galerie Art & Project en was hij goede vrienden met de verzamelaars Martin en Mia Visser en kunstenaar Jan Dibbets. Dankzij deze banden is het werk van LeWitt goed vertegenwoordigd in Nederlandse museale collecties.
En nu dus een tentoonstelling in het Joods Museum. Wat is hier te zien?
De tentoonstelling is opgebouwd rond drie thema’s: Sol LeWitts oeuvre, zijn band met Nederland en zijn Joodse achtergrond. We laten het publiek kennismaken met de wall drawings, structures (LeWitts woord voor zijn sculpturen) en werken op papier. Alle objecten, behalve de wall drawings, zijn afkomstig uit Nederlandse collecties.
We lenen bijvoorbeeld de gigantische structure Complex Forms no.8 van het Bonnefantenmuseum. Dit werk is bijna acht meter lang en meer dan drie meter hoog! LeWitts werken op papier zijn ook heel bijzonder. De structures en wall drawings zijn door anderen uitgevoerd, maar de tekeningen en gouaches zijn van zijn hand en dus intiemer.
Sol LeWitt, Complex Forms no. 8, 1988, c/o Pictoright Amsterdam 2020 (Collectie Bonnefanten).
Is de Joodse achtergrond van Sol Lewitt zichtbaar in zijn werk?
Als conceptueel kunstenaar maakte LeWitt werk waarin zijn persoonlijkheid of emoties geen rol speelden. Maar vanaf eind jaren 80 maakte hij een aantal specifiek Joodse werken. Zo ontwierp hij samen met architect Stephen Lloyd een synagoge in zijn woonplaats Chester, Connecticut, waarvan hijzelf actief lid was. LeWitt baseerde zijn ontwerp op de architectuur van houten synagogen zoals die vroeger in Oost-Europa stonden.
Een ander voorbeeld is de sculptuur die hij in 1987 maakte voor Skulptur Projekte Münster: een grote zwarte monoliet die tentoongesteld werd op het universiteitsplein. Aan de universiteit van Münster studeerden voor de Tweede Wereldoorlog veel Joodse studenten. Dat dit na de Sjoa niet meer zo was vond LeWitt een uiterst pijnlijke realisatie. Bij hoge uitzondering gaf hij zijn werk daarom een subjectieve ondertitel: Black Form – Dedicated to the Missing Jews.
Hoe worden de wall drawings gemaakt?
Voor de installatie van de verschillende wall drawings werken we samen met studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Onder begeleiding van twee internationale wall drawings-experts zullen zo’n vijftien HKU-studenten in september en oktober bij het schilderen assisteren. Om goed voorbereid te zijn, hebben ze lessen gevolgd over LeWitts werkwijze. Ik verheug me erop die groep studenten hier straks over de vloer te hebben, volgens mij wordt dat heel leuk!
Organiseren jullie speciale activiteiten rond de tentoonstelling?
Tijdens de tentoonstelling staat het hele museum in het teken van Sol LeWitt. Beide tijdelijke expositieruimtes worden gebruikt en er komt een ‘Sol LeWitt Playground’ voor kinderen. We ontwikkelen speciale tours voor families, rondleidingen voor slechtzienden en er is een uitgebreid evenementenprogramma. Daarnaast werken we aan een verdiepende publicatie en organiseren we samen met Kunstmuseum Den Haag een symposium over de kunstenaar.
Foto: Anneke Hymmen
Welke indruk hoop je dat deze tentoonstelling achterlaat?
Sinds 1992 is er in Nederland geen grote Sol LeWitt-tentoonstelling geweest, dus het is leuk om de kunstenaar te (her)introduceren bij het publiek. Vaak denken mensen dat conceptuele kunst niets voor hen is, maar LeWitts werk spreekt denk ik iedereen aan. Het is visueel heel aantrekkelijk en er zit een revolutionair en boeiend gedachtegoed achter. Om het werk helemaal tot zijn recht te laten komen, wil ik dat het een relatie aangaat met de monumentale, 18e-eeuwse architectuur van ons museum.
Het plan is om de wand die normaliter de ramen bedekt weg te halen, en ook de plek waar vroeger de aron hakodesj stond te onthullen. Ik kijk erg uit naar het samenspel tussen LeWitts kunst en ons museum!
