Aflevering 4: Een donkere schaduw
Transcriptie ‘De man met de rammelaars’
Aflevering 4: Een donkere schaduw
Werkgeluiden; gezaag en gesleep met hout.
Muziek met belletjes.
Rustige vrouwenstem (Nicole): Vroeger gingen we wel naar Oostenrijk, en daar had je in de bergbeken, daar lag wel mooi hout, dat was door de stroming natuurlijk heel mooi glad geslepen.
Lotte (commentaarstem): Nicole Stokman, heeft een woonkamer vol schatten.
Nicole: Ja, dat zag er zo mooi uit… Er ging wel eens een stukje mee naar huis natuurlijk.
Lotte (commentaarstem): Edelstenen, fossielen en mooie stukjes hout liggen hier overal uitgestald.
Nicole: Het trok me aan!
Lotte (commentaarstem): In haar tuin staat een grote werkbank waarop Nicole voorwerpen maakt van zelf gesnoeid en verzameld hout. Krachtvoorwerpen, zoals amuletten en talismannen, en... rammelaars. Ratels noemt ze ze zelf. Het lijken een soort grote sambaballen maar dan heel mooi versierd.
Nicole: Als je een ratel maakt heb je, in mijn geval, een kalebas nodig.
Gerommel met houten voorwerpen.
Lotte: Hé, maar die kalebas rammelt al!
Geschud met een gedroogde kalebas.
Nicole: Ja, hier zitten ook losse zaadjes in. Deze zitten allemaal nog vast. En dan haal ik de steel er af, die zaag ik er af en dan haal ik hem helemaal leeg.
Geluid van elektrisch boortje
Nicole: En dan maak ik aan de bovenkant ook een gat...
Lotte (commentaarstem): Op vakkundige wijze tovert ze van een boomtak en een gedroogde kalebas, een prachtig versierd instrument om mee te schudden.
Gerommel
Nicole (in de achtergrond): Even kijken, waar is ie? ... gutsen…. en zo’n groot ding, daar sla je mee op de guts.
Timmergeluid
Nicole (in de achtergrond): Ik kan beter even een andere nemen…
Lotte (commentaarstem): ... dan pakt ze wat grote plastic zakken.
Geluiden van droge zaden die geschud worden.
Nicole: ... daar gaan de zaden in. En dan hou ik de kalebas horizontaal. Mosterdzaad bijvoorbeeld vind ik heel fijn om eh... qua geluid.
Lotte (commentaarstem): Ook deze rammelaars hebben een magische kracht.
Nicole: De ratels worden over het algemeen wel gebruikt voor ceremonieel werk, sjamanistisch werk, allerlei stromingen gebruiken ze.
Geluid van zaden die langzaam rond bewegen in een kom.
Intromuziek start, shakers en rustige piano.
Lotte (commentaarstem): Terwijl Nicole aan het werk is lijkt ze geconcentreerd, kalm en gelukkig.
Nicole: Naja, ik denk omdat.. weet je, er gaat zoveel energie naartoe en zoveel tijd en liefde om het te maken…
Intromuziek, sprookjesachtig
Lotte (commentaarstem): In voorwerpen, kun je veel liefde kwijt. Aandacht, en zorg.
Nicole: Ja.
Lotte (commentaarstem): En daarom moeten haar rammelaars, en al haar andere magische schatten, altijd levend gehouden worden, vindt ze.
Nicole: Daar denk ik wel eens aan, stel dat er eens wat met mij gebeurt, ik hoop dat het dan toch bij iemand komt die het gebruikt en die er wat mee doet.
Intromuziek gaat verder
Lotte (commentaarstem): Dit is: De man met de rammelaars. Een podcast van het Joods Museum. En ik ben Lotte.
Slotnoten intromuziek
Lotte (commentaarstem): Verzamelen bood Heinz een veilige haven, vertelde Mirjam in Londen aan Hannelore; Heinz trok zich steeds verder terug tussen de rammelaars.
Mirjam: Hij wilde zich nuttig maken, maar het lukte hem niet meer in het professionele leven, in de handel. Dat heeft hij geprobeerd, met enig succes natuurlijk. Heeft ie ook wel wat kapitaal mee verdiend, een paar jaar. En toen na-, ja namen zijn geestelijke wonden het eigenlijk over.
Lotte (commentaarstem): En zodra hij met het werk stopt, gaan de rammelaars een grotere rol innemen.
Mirjam: Er ontstaat eigenlijk gewoon een nieuwe carrière, met contacten. Met correspondentie.
Lotte (commentaarstem): Heinz geeft zelfs rammelaars in bruikleen aan musea, en krijgt erkenning van andere experts en kunsthistorici. Hij schrijft hierover:
Heinz Keijser in ‘Schildering levensloop’:
Dit zou aanleiding voor grote dankbaarheid en voldoening mijnerzijds moeten zijn, en dat dat soms ook zo is wil ik niet ontkennen. Maar er ligt een donkere schaduw over alles: “vlucht en onderduiken”. Dit keer niet op de vlucht voor nazi's maar voor de psychische wonden die ze hebben achtergelaten, pogingen om te vergeten en een onbeschrijfelijk gevecht om nog zin en inhoud aan mijn bestaan te geven.
Zachte voetstappen
Lotte (commentaarstem): Door de teksten van Heinz, zie ik hem na de oorlog als een zwaar getraumatiseerde man, voor wie zijn verzameling als een reddingsboei is. Maar ik vraag me af wat de mensen dichtbij hem hebben gezien.
Een deurbel/zoemer. Deur die wordt opengedaan.
Lotte (commentaarstem): Daarom ga ik familie van Heinz ontmoeten; zijn enige neef: Albert Keijser.
Lotte: Hallo?
Albert (Amsterdamse oudere mannenstem): Hallo. 16 treden! Valt mee he?
Lotte: Nou, dat is te doen.
Lotte (commentaarstem): Hij is een kleine man op blote voeten met een lief, rond gezicht. Zijn woonkamer, midden in de Amsterdamse Jordaan, is donker en gezellig.
Lotte: Zal ik m'n schoenen uit doen?
Albert: Wat je wil.
Lotte: U heeft zoveel tapijt, dat wil ik niet vies maken.
Albert: Dat maak je niet vies.
Lotte (commentaarstem): De vloer kan ik bijna niet zien, door alle vloerkleden. En wat me opvalt is kunst, stapels papier, foto’s, vitrinekastjes en kabinetjes vol beelden, sommige onder een laagje stof.
Lotte: Uw oom hield ook van kleden he?
Albert: Ja. Ja, mijn vader ook trouwens (lacht).
Lotte (commentaarstem): We gaan zitten aan een tafel, waar ook de tv staat, want Albert is een tafel-zitter, zegt hij. Hij draait een sjekkie.
Albert: Nou, Heinz was dus de broer van mijn vader. Oom dus. Hij was 2 of 3 jaar ouder.
Lotte (commentaarstem): Als kind logeerde Albert soms bij Heinz.
Albert: En dat was een prachtig grachtenpand, en ik sliep daar op een zolderkamer te midden van de zinken emmers. Omdat de regen daar dwars doorheen kwam. De hele nacht tikkerdetik, en dat is eigenlijk wat ik me herinner. Nou, het was een hartelijke, zeer gastvrije man. Hij nam me overal mee naartoe in de stad. Eind vijftiger jaren, denk ik. Ja. Ja.
Lotte: Waar nam ie je dan mee naartoe?
Albert: Musea en dergelijke. Vertellen, dit en dat, enzovoort enzovoort. Hij deed aan kennisoverdracht, zo moet je dat zien. Dat was heel interessant altijd.
Rustige muziek
Albert: Ik kreeg al heel vroeg een beetje kunstzinnige cadeaus, ik kreeg onder andere de UNESCO-kalender. Een zwart-witkalender, elke maand een schitterende foto. En later ook nog boeken over Egyptische cultuur en degelijke. Daar was ie heel erg mee bezig en dat probeerde ie wel door te geven, ja.
Lotte (commentaarstem): Zijn interesse in kunst- en cultuurgeschiedenis zag je terug in zijn huis. Niet alleen door de rammelaars die hij verzamelde; Heinz had nog meer bijzondere objecten in zijn woonkamer staan, zoals antieke spuugkommen, bijzonder zilverwerk en heel veel spullen met de afbeelding van een granaatappel erop. En die granaatappels hadden alles te maken met de rammelaars.
Mirjam: Als hij ontdekt dat het veel soorten rammelaars zijn gaat hij een beetje iets lezen over de geschiedenis. Van de rammelaars. En.. heel snel... (fade out)
Lotte (commentaarstem): De eerste rammelaar was een gedroogde granaatappel - leest ie - waarvan de pitjes eenmaal hard geworden een rammelend geluid maken tegen de schil. Hij gaat op zoek naar een verband tussen die granaatappel, en de magische functie van rammelaar. En hij vindt zijn antwoord in de Tenach; het oude testament. Daar leest hij dat de hogepriester een speciaal bovenkleed moet dragen om zich te beschermen als hij het heiligdom van het tabernakel betreedt.
Mirjam: En aan het bovenkleed moeten afwisselend belletjes en ornamentjes van granaatappels hangen. Opdat hij niet zal sterven.
Lotte (commentaarstem): Op deze passage baseert Heinz een hele eigen theorie.
Mirjam: Hij nam dus aan dat het eigenlijk zijn doorwerking had gevonden naar granaatappelvormige rammelaars met belletjes als bescherming van kinderen. Dat was in een notendop zijn theorie.
Lotte (commentaarstem): In deze theorie lijkt alles samen te komen. De joodse identiteit van Heinz. Het thema vruchtbaarheid, en de bescherming van baby’s. En het verjagen van boze geesten, wat een rammelaar blijkbaar kan.
Vrouwenstem met licht West-Fries accent (Henny): Het ging altijd over de verzameling.
Lotte (commentaarstem): Gelukkig ontmoet Heinz mensen die zijn verhalen over rammelaars óók interessant vinden.
Henny: Hij zei zo vaak: ik ben zo blij dat jullie er zijn want jullie zijn de enigen met wie ik over mijn collectie gewoon kan praten. Anderen mensen haakten af, op een gegeven moment.
Lotte (commentaarstem): Dit is Henny Reese. Henny heeft licht blonde krulletjes, die haar gezicht omlijsten.
Lotte: Ik zie een vitrine, even kijken hoor!
Henny: Ja, ga maar even rondlopen. Vooral de vitrinekast...
Geluid van kraan
Lotte (commentaarstem): Haar woonkamer is gezellig ingericht met antieke meubels. Het ruikt er naar parfum en sigaretten.
Henny: Wij stonden op een antiekmarkt, op de Nieuwmarkt in Amsterdam. Dat moet ongeveer 1975 geweest zijn. En wij verkochten daar antiek en curiosa. Toen kwam er een mijnheer aan de kraam. Die mijnheer sprak Nederlands maar hij had een behoorlijk zwaar Duits accent. Het was een kleine man, met een snor, vriendelijk gezicht. Ik dacht dat ie ongeveer 65 was, zoiets. Hij kwam uiteindelijk elke week.
Lotte (commentaarstem): Heinz vertelt al snel over zijn verzameling.
Henny: En toen zei ie tegen ons, als jullie zin hebben dan kunnen jullie wel eens bij mij langskomen als jullie klaar zijn met de markt. En dan zal ik jullie wat laten zien. En toen zijn we naar de Prinsengracht 21 gereden. Stonden daar op die hoge stoep. En belden aan. En die bel, die klonk door de hele gang. Heel spannend was dat.
Lotte (commentaarstem): Heinz doet open en stelt zich voor als Hein.
Henny: En toen eh.. ja, komen jullie binnen. En toen liepen we door de lange gang, helemaal naar achter. Daar was een trapje van drie treden. De grote deur zwaaide open en dat was voor ons... ah. Zó fantastisch. Als een museum. Een prachtig bordeauxrood vloerkleed op de vloer. Er stonden zwartgelakte Chinese kastjes en tafeltjes. D'r hingen vitrines aan de wand. Prachtige schilderijen aan de wand en dan ook allemaal met afbeeldingen van kinderen met een rammelaar, en dan hing er ook nog bij de meeste schilderijen een rammelaar aan een ketting die dezelfde vorm had als op het schilderij.
Lotte (commentaarstem): Ook Albert beschrijft de woonkamer van zijn oom als een museum vol met kunst en snuisterijen.
Albert: Heinz was iemand van de... van de culturele franje. Ja.
Lotte: Als ik hier een beetje rondkijk, in deze woonkamer waar we nu zitten, met een grote boekenkast, met een vitrine met spulletjes, dan denk ik dat jij ook een beetje zo bent.
Albert: Ja, het grappige is natuurlijk, hoewel mijn moeder absoluut niet op hem gesteld was, heb ik wel eens aan haar gevraagd eh: ja, van wie ben ik nou, ben ik van Heinz of ben ik nou van mijn vader? [grinnikt]. Ik weet zeker dat ik, ik hééél veel op hem leek, ja.
Lotte: En dat had te maken met die culturele…
Albert: Ja, met de culturele belangstelling, ja, absoluut ja.
Rustige muziek
Albert: Maar ik ben dus ook eigenlijk meer gezien als een eh, als een zoon van hem, want dat hebben ze natuurlijk altijd gemist.
Lotte (commentaarstem): Er is alleen één ding waar Albert zich niet echt voor interesseert… de rammelaars.
Albert: Nee, dat was toch te abstract in zekere zin. Daar kon je niet zoveel mee.
Muziek gaat verder
Lotte (commentaarstem): Dat Heinz zijn neef als een zoon beschouwde, dat betekent niet dat hij hem ook maar iets over zijn eigen levensloop vertelde. En dat hij Albert graag cultuurhistorische kennis bijbracht, betekent niet dat het ooit over het recente verleden ging.
Albert heeft nooit iets geweten over het leven van Heinz voor de oorlog, over zijn vlucht naar Nederland, over de onderduik. En ook de vader en moeder van Albert, Heinz broer en zijn vrouw dus, hebben nooit over hun ervaringen verteld.
Albert: Nee niks. Ik weet van niks.
Lotte (commentaarstem): Het is zelfs nog sterker. Albert, die werd geboren twee jaar na de bevrijding; heeft als kind nooit geweten dat er in Nederland überhaupt een oorlog was gewéést.
Albert: Ik merkte dat pas eh... na schooltijd eigenlijk. Dat je wist wat er allemaal gebeurd was. Dat was totaal onduidelijk in die periode dat ik nog thuis woonde. Het verleden bestond niet voor de jongere generatie. Ik mocht bijvoorbeeld ook nooit mee, op 4 mei, naar de dodenherdenking. Dat is niks voor jou, werd er dan gezegd.
Lotte: Ik probeer even dit te bevatten, je zit op school, je bent een puber, 15, 16 jaar…
Albert: Ja.
Lotte: En je weet niet dat er 20 jaar geleden een oorlog is geweest in je eigen land die je eigen ouders hebben meegemaakt.
Albert: Ja. Zo, dat is eh een beetje gechargeerd, maar daar komt het wel op neer ja.
Lotte: Ik weet niet wat ik hoor eigenlijk.
Albert: Jaja. Het is heel opvallend ja. Ja. [zucht] Ja. Ja.
Lotte (commentaarstem): Als Albert klaar is met school, naar Amsterdam verhuist en gaat studeren, leert hij met flarden meer over de oorlog en legt de puzzel zo zelf. Totdat ie, ergens in de jaren 80, door zijn ouders wordt uitgenodigd om, samen met zijn vrouw, mee te gaan op vakantie naar Zwitserland. Hoe het ter sprake kwam weet hij niet meer, maar wel dat het op een middag was, toen ze met z’n vieren aan een tafeltje zaten op het gazon van hun hotel.
Albert: Op een middag en een avond heeft mijn vader het hele verhaal van die eh van die vlucht uit Duitsland verteld, want ze zaten toen in eh in Hannover. Met veel problemen is ie naar Nederland gekomen. Dat verhaal, dat vertelde hij toen ja. Jajaja. Ik denk dat wij min of meer ademloos hebben geluisterd en af en toe iets gevraagd hebben ofzo. Ja [zwijgt] En eh... die nacht heeft ie dus vreselijke nachtmerries gehad. En toen mocht ie er van mijn moeder nooit meer over vertellen. En eh, het is daarom daarna ook nooit meer ter sprake gekomen. Ik wist het zo langzamerhand ook wel. Ja.
Rustige pianomuziek
Lotte (commentaarstem): Hoewel ik het in eerste instantie ongelofelijk vind dat er over het verleden gezwegen werd, begin ik het idee te krijgen dat het voor Heinz en zijn broer de enige optie was. Dat er voor het zwijgen geen alternatief bestond. Wat misschien in de buurt komt van een alternatief, zijn de teksten die Heinz heeft opgeschreven. Maar ook daarin beweegt hij behoedzaam om de allerpijnlijkste episodes heen. Hij schetst de arrestaties, de onderduik, de abortus en de miskraam, de vrienden en familieleden die zijn vermoord, in contouren. Vaak benoemt hij niet de kern, maar wat er omheen bestond. En beschrijft ie, liever dan de pijn zelf, het zwijgen over de pijn.
Heinz Keijser in ‘Schildering levensloop’:
Sinds jaren leven Eva en ik langs elkaar heen. Er wordt over alles gepraat wat niet belangrijk is en over alles gezwegen wat van belang is. In 1963 gingen we voor het eerst apart op vakantie, Eva ging met de reisvereniging naar de bergen en maakte wandelingen door de natuur, ik reisde naar Londen (op zoek naar rammelaars), bezocht de Braunsbergs en ging met Hannelore en Suzanne naar het ballet in Covent Garden. Ik bezocht de bibliotheek van het Warburgsinstituut en musea, en was in Londen net zo eenzaam als Eva in het bergwoud met het reisgezelschap. Terug in Amsterdam – sinds jaren geen liefdevolle kus – sinds bijna een jaar geen gemeenschap.
Laatste pianoklanken
Mirjam: Er is duidelijk liefde, affiniteit tussen hen, maar ze hebben niet... ze leven niet meer als stel hè? Ze leven eigenlijk apart van elkaar en hij heeft zich steeds verder teruggetrokken. Ja, en zij waarschijnlijk noodgedwongen ook, en ze gaan uiteindelijk ook, 1975, uit elkaar. Als je dit leest dan voel je al, dat dat gaat komen. Maar ze houden wel contact.
Lotte (commentaarstem): In de periode dat Heinz en Eva praktisch gescheiden leven, is Henny met haar gezin een vaste gast bij Heinz thuis.
Henny: Hein hield veel van onze kinderen, ik merkte ook dat ie altijd wel behoefte had om de kinderen dingen te leren en bij te brengen, en als er dan iets speciaals te doen was in Amsterdam wat een klein beetje verband had met rammelaars, dan belde hij op en dan zei hij dat we moesten komen in het weekend, want dan ging hij ons meenemen om ons dingen te laten zien.
Lotte (commentaarstem): Zo neemt Heinz het gezin mee naar het Rijksmuseum waar een tentoonstelling is over kinderportretten.
Henny: Dan was er ook weer altijd een rammelaar op dat schilderij afgebeeld en dan vertelde hij dat het rammelde om de boze geesten weg te jagen. De boze geesten waren uit op jongetjes.
Minimale muziek
Henny: De persoonlijke verhalen, als ik nu zo terugdenk, die kwamen naar boven als ik eens alleen bij hem was. Over de oorlog. Over zijn onderduiktijd. Met Eva samen. Toen heeft ie ook verteld dat Eva zwanger was geweest en dat de zwangerschap moest afgebroken worden.
Lotte (commentaarstem): Heinz vertelde hier kort over, zonder details.
Henny: Ik heb ook niet veel vragen gesteld. Ik voelde wel dat de pijn en dat wil je iemand niet aandoen, daar wil je niet in graven hè?
Lotte (commentaarstem): Eén bezoek herinnert Henny zich nog goed.
Henny: Ik zie ons nog in zijn kamer zitten. Ik weet nog dat Hein… was nogal boos over Eva. En in die tijd heette het dus dat Eva verhuisd was. En hij werd boos tijdens het vertellen.
Lotte (commentaarstem): Henny vertelt me hoe Heinz in z'n boosheid verwijten begint te maken over Eva. En tussen die verwijten door vertelt hij haar plotseling over het kind, dat dood geboren is.
Henny: En dat is mij altijd bijgebleven, dat vond ik zo, zo erg.
Lotte (commentaarstem): Hoe hij het haar precies vertelde, dat zegt ze wel tegen mij, maar ze wil niet dat ik het opneem.
Henny: Omdat Eva toch totaal geen schuld had. Het was heel lelijk.
Lotte (commentaarstem): Volgens Henny kwam het eruit als boosheid, maar was het eigenlijk verdriet.
Henny: Omdat hij zo verlangde een kind te hebben. En dat was een zoontje nota bene, zei hij ook.
Lotte (commentaarstem): Terwijl Heinz naar Henny af en toe ineens openhartig is, begint het met zijn neef Albert steeds meer te botsen. Albert is nu een twintiger en hij komt regelmatig bij Heinz over de vloer. Hij werkt op dat moment als journalist en Heinz wil graag dat Albert hem interviewt over een theorie die hij heeft gevormd.
Albert: Nou, het was meer een dictaat eigenlijk. (lacht)
Lotte (commentaarstem): Als goed journalist interviewt Albert ook anderen over de kwestie, die een andere mening hebben.
Albert: Ja, daar verzette hij zich nogal tegen, want zo wás het en niet anders. Toen is er dus een verwijdering ontstaan, kun je zeggen, ja. Het contact bloedde dood.
Lotte: Als je dat zo voelde, hè, ze zijn ongewenst kinderloos, ze zien mij eigenlijk als een zoon, speelt dat ook niet mee dan, op het moment dat die verwijdering komt? Dat is dan toch extra pijnlijk, zou ik denken.
Albert: Nou, ik denk dat hij misschien al eerder enigszins in mij teleurgesteld was omdat ik te weinig bewoog in de kunst- en antiekwereld. Ik vermoed dat hij ooit plannen met mij had. Om iets eh met zijn verzameling te doen. Dat ik me daarover zou ontfermen.
Lotte: Maar?
Albert: Nou ja, door de verwijdering is het er nooit van gekomen en ook door het gebrek van mijn interesse is dat nooit gebeurd, nee.
Lieflijke pianomuziek
Lotte (commentaarstem): Het document Schildering Levensloop houdt op in 1964. En pas helemaal achterin, staat er iets waaruit Mirjam begrijpt wat eigenlijk de aanleiding was, voor dit bundeltje volgetikte papieren.
Mirjam: Hij heeft dit verhaal niet opgeschreven voor een publiek, of mensen, of wie dan ook. Hij heeft het opgeschreven en richt zich tot de Duitse ambtenaren die zijn verzoek om restitutie in behandeling hadden.
Heinz Keijser in ‘Schildering levensloop’:
Deze herinneringen zou ik nooit hebben opgeschreven, maar mijn advocaat zei, toen hij aan mijn herstelbetalingen werkte en het nodige over de vervolging moest weten: het lijkt me goed dat we u ook meteen voor gezondheidsschade aanmelden.
Mirjam: Zoals je misschien weet, dat waren natuurlijk tergende zaken die vooral vanaf de jaren '50 speelden. En waarbij je te maken had met een heel onwillig ambtelijk apparaat, wat met mondjesmaat schade vergoedde. Keijser is daar een beroep op gaan doen.
Heinz Keijser in ‘Schildering levensloop’:
Ik ben niet in het concentratiekamp geweest en daar lamgeslagen, er moesten bij mij geen bevroren ledematen geamputeerd worden, ik ben ook niet gesteriliseerd – maar het resultaat is hetzelfde (of men het wil geloven of niet).
Lotte (commentaarstem): Voor de restitutiezaak, die hem uiteindelijk een schamele vergoeding opleverde, is de tekst veel te uitgebreid, dus zijn advocaat maakt een korte samenvatting en de lange tekst verdwijnt in het archief. Behalve door de advocaat is het door niemand gelezen,
Metro die afremt, geroezemoes
Lotte (commentaarstem): Ondertussen hangen alle 900 rammelaars op hun plek in de tentoonstelling. Over een paar uur gaat het open voor publiek, maar ik mag alvast kijken, terwijl medewerkers van het museum de laatste schroeven aandraaien en vlekken van het glas poetsen.
In het museum geluiden van mensen die de opening van de tentoonstelling aan het voorbereiden zijn.
Lotte (commentaarstem): In het begin van de tentoonstelling zie ik foto’s en documenten, waaronder ook de bundel papier waarop Heinz zijn levensverhaal schreef, en een vitrine met daarin het eerste rammelaartje, dat Heinz heeft weggegeven aan Suzanne Braunsberg.
Mirjam: [op de achtergrond, tegen Lotte].. en dan ja, daarna dan barst het geweld los…
Lotte (commentaarstem): We kijken een lange gang in, waarvan de wanden vol hangen met glimmende rammelaars.
Mirjam: 970! Ja, het is jammer dat hij het zelf niet meemaakt, maar dit is natuurlijk wel wat ie had gehoopt en gewenst. Hij wilde iets nalaten. Dit is wat hij heeft nagelaten.
Lotte (commentaarstem): Dat zijn nalatenschap nu eindelijk aan de wereld wordt getoond is natuurlijk geweldig. Maar ik vraag me ook af hoe het zit met dat nalatenschap, als de tentoonstelling over 6 maanden weer wordt afgebroken en de rammelaars terug in hun dozen gaan. Mirjam vindt dat de rammelaars niet per se in een vitrine hoeven te liggen, om waarde te hebben.
Mirjam: Je kunt het eigenlijk ook vergelijken met de verzameling hier, als museum. Ook heel veel dingen staan in het depot. En dat heeft een waarde…. een verzameling heeft een waarde door fysiek bij elkaar te zijn.
Rammelaars in de verte
Hoge pianomelodie uit de intromuziek
Lotte (commentaarstem): Door fysiek bij elkaar te zijn heeft een verzameling waarde. En ook een verzamelaar heeft zijn schatten het liefst dicht om zich heen.
Mirjam: Ik heb er natuurlijk vaak aan gedacht; zou ie zich bewust zijn geweest dat hij zich eigenlijk met één groot amulet in zijn huis heeft omgeven.
Iedereen doet het, je ziet het overal ter wereld: mensen hebben behoefte aan houvast om zichzelf te redden. Een amulet, of een steentje. Ik zou het een logische gedachte vinden dat dat een rol bij hem speelde hè, als jezelf zoveel verloren hebt, ook nog een kind verloren en dan is er dat magische kinderspeeltje wat die bescherming tegen het kwaad zou bieden. Dan denk ik: ja, dat zal toch ook een betekenis voor 'm hebben gehad.
Outro muziek
Lotte (commentaarstem): Dit was: De man met de rammelaars. Een podcast van het Joods Museum.
Opname en montage door mij; Lotte van Gaalen, concept en eindredactie door Marvin Jacobs van Airborne, productie door Maaike Luijer, ook van Airborne.
De research werd gedaan door Mirjam Knotter en Lisa de Goffau van het Joods Museum. De stem van Heinz Keijser werd vertolkt door Leopold Witte. Muziek en Mixage zijn van Ad van Dongen.
De rammelaars van Heinz Keijser zijn tot juni 2022 te zien.