Aflevering 3: Een symbolisch geschenk

Geluid van rammelende belletjes

Lotte: Wat zien we hier?

Sarah: Dit is een groen sjaaltje

Lotte (commentaarstem): Ik ben bij mijn vriendin Sarah Safi Harb.

Sarah: … en deze sjaaltje heb ik in Libanon gekocht.

Lotte (commentaarstem): Dansen is haar grote passie. Ze geeft er ook les in.

We horen het sjaaltje met muntjes eraan bewegen terwijl Sarah schudt.

Sarah: De muntjes vertellen een verhaal ook, van hoe de beweging is, hoe rustig, hoe snel.

Lotte (commentaarstem): Bij buikdansen denk je misschien aan rollende buiken. Maar de oorsprong van het buikdansen, vertelt Sarah, is een schuddende dans.

Sarah: En vaak hadden ze ook rondom hun voeten van die enkel-bracelets die geluid maakten.

Spannende shakers op de achtergrond

Lotte (commentaarstem): Door het geluid van de schuddende belletjes voel je de beweging beter.

Sarah: Vaak gaat dan de beweging makkelijker vanzelf, want het is een beweging die ons lichaam eigenlijk al kent, van onze oertijd. Als dieren in gevaar zijn, stel je voor zo'n gazèl...

Lotte: Een gazelle?

Sarah: Ja, een gazelle. Die wordt door een tijger gevolgd. En die gazelle die rent weg, die rent weg, die rent weg... en op een gegeven moment wéét die gazelle dat ze veilig is. Wat een gazelle dan doet is dat ze enorm gaat ze schudden. Een soort van traumaverwerking. Wat dan héél gezond eigenlijk zou zijn, als mensen, als wij weer zouden doen wat de dieren doen, en dat is: schudden.

Lotte (commentaarstem): Ook Sarah heeft veel onveiligheid gekend in haar leven.

Sarah: [zachtjes] Ja.

Lotte (commentaarstem): En ook zij kent de klachten die naar boven komen, op het moment dat je eindelijk wél veilig bent.

Sarah: Het is eigenlijk pas wanneer er rust komt, dat de klap komt.

Lotte (commentaarstem): En die klap na het gevaar, die kan hard zijn. Zoiets los je niet op door alleen maar wat te dansen en te schudden.

Sarah: Alle onderdelen zijn onmisbaar. De dokter, de psycholoog, actie, en: schudden. [lacht]

Intromuziek start, shakers en rustige piano

Lotte (commentaarstem): Heinz, een groot dansliefhebber, zou zich later in zijn leven omringen met magische schuddende voorwerpen. Rammelaars die kwade geesten op afstand kunnen houden. Of hij die gebruikte om al rinkelend en rammelend door de kamer te dansen, dat betwijfel ik.

Intromuziek, sprookjesachtig

Sarah: Ja, het zou echt heel gezond zijn, voor elk mens.

Lotte (commentaarstem): Schudden is gezond. Maar de klap na het gevaar, die moest voor Heinz nog komen. De oorlog is voorbij. Hij en Eva hebben een huis, en ze zijn veilig..

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Eva kon haar beroep weer hervatten. Onze meubels en andere bezittingen waren door onze vrienden in veiligheid gebracht.

Lotte (commentaarstem): Dit is: "De man met de rammelaars". Een podcast van Joods Museum . En ik ben Lotte.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’: Alles was in orde. Alleen ik niet.

Slotnoten intromuziek

Mirjam: Waar hij kwam wonen was een onderduikplek geweest. En er bleken allemaal schuilplaatsen te zijn.

Lotte (commentaarstem): Mirjam vertelt me dat Heinz na de oorlog ging wonen aan de Prinsegracht in Amsterdam.

Mirjam: Dus toen hij daar kwam wonen ging hij al die oude schuilplekken weer ontmantelen.

Lotte (commentaarstem): Een gewoon huis zonder schuilplaatsen. De oorlog was voorbij, maar er begon iets anders, schrijft Heinz.

Mirjam: Hij probeert weer aan het werk te gaan. Ze proberen het leven weer op te pakken, en het lukt hem niet. Hij is verlamd.

Lotte (commentaarstem): De ouders van Heinz hebben de oorlog overleefd, en ook broer Alfred en zijn vriendin leven nog. De ouders van Eva wilden niemand in gevaar brengen en besloten dus niet onder te duiken. Zij gingen ‘de weg van de anderen’, schrijft Heinz in zijn tekst. Zijn manier om te zeggen dat ze gedeporteerd en vermoord werden. Net zoals meer dan honderdduizend andere Joden in Nederland. Ook familie en vrienden in Duitsland: lievelingsoom Ben, ex-vriendinnetje Käte, oom Georg en tante Rosalie, gingen de weg van de anderen. En Heinz en Eva hebben vijf jaar in doodsangst geleefd. Dat laat sporen na.

Mirjam: Hij heeft last van angsten, ook fysiek hè, hartritmestoornissen, dus eigenlijk allemaal aandoeningen als gevolg van die jarenlange vlucht. Die bij hem al in '33 begon.

Minimale muziek met langzame klanken

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Eind juni waren we naar Amsterdam teruggekeerd, maar het zou nog ongeveer twee jaar duren voordat ik weer actief werd, in de rest van 1945 gebeurde er niets, in 1946 gebeurde er niets – of wel, er gebeurde tóch iets – Eva wilde een baby – Eva eiste een baby – Eva dreigde. In 1947 was Eva zwanger.

Lotte (commentaarstem): De zwangerschap klinkt in deze tekst niet echt als een blijde boodschap.

Mirjam: Hij is niet in orde. Hij voelt zich geestelijk niet in orde. En... zij is blij… hij weet niet wat hij moet.

Lotte (commentaarstem): En dan is er nog iets opvallends aan de tekst. Een stukje verderop vertelt Heinz namelijk dat Eva dit hele document voor hem uittypt.

Mirjam: Ik vind dat nog steeds een soort absurde situatie, die ik dan zo voor me zie, dat hij dus dan dat verhaal.. en zij zit te typen en dan zit zijn vrouw naast hem en die schrijft dus allerlei dingen uit zijn mond op. Dat is toch bijna een surrealistische... situatie, moet dat zijn.

Melodie op sprookjesachtige celesta

Heinz Keijser in ‘Schildering levensloop’:
Eva werd steeds voller en ik steeds leger…

Zachte en hoge geluidjes van een rammelaar die langzaam beweegt, met een dromerige galm

Mirjam: Hij voelde zich niet bij machte. Voor het vaderschap. En... dan loopt ie op een dag door Amsterdam, langs een antiquair en hij ziet zo'n klein, zo'n miniatuurrammelaartje. Hij omschrijft het als 'snoezig', en hij koopt dat voor Eva, en hun ongeboren kind.

Muziek met een pulserende hoge toon, dreigende lage bassen, geluid van een ruimte waar mensen in de verte onverstaanbaar praten.

Mirjam: En dan gebeurt iets heel verdrietigs helemaal aan het eind van de zwangerschap.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
September ‘47 - Boerhaavekliniek – huisarts – chef-arts kliniek – gynaecoloog (de huidige professor Plate) – het was een jongen – hij was dood.
Bloed – bloedtransfusie – nog meer nog meer – koorts – hogere koorts – in de loop der jaren heeft Eva dat bloed vele malen aan het Rode Kruis teruggegeven.
Nooit hebben we de moed gehad om over deze kwestie te praten – en ook nu kan hier niet verder over uitgeweid worden – niet alleen omdat Eva zoals altijd alles voor mij moet typen, zo ook dit verslag...

Laatste klanken van de muziek, piano

Lotte (commentaarstem): In het jaar van de miskraam pakt Heinz de trein naar Hannover. Hij schrijft niet waarom hij naar Hannover gaat, of hij een speciaal doel heeft. Misschien wilde hij met eigen ogen zien hoe de stad, die hij in 1933 moest verlaten, er nu bij lag. Misschien was hij op zoek naar iets vertrouwds.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Ik geloof dat het ook in 1947 was toen ik het station uitliep en bij het ruiterstandbeeld van Ernst August stond. Hoe vaak was dit het trefpunt voor onze uitjes geweest. Ik zag het nieuwe stadhuis in al zijn protserigheid. In mijn vroegere Hannover lagen daar nog kilometers hoogbouw tussen, maar nu was het stadscentrum een ruïneveld. Later zag ik natuurlijk dat het in andere wijken niet anders was.

Zachte pulserende muziek doe langzaam aanzwelt en verwarrend en desoriënterend voelt.

Lotte (commentaarstem): Heinz gaat naar het secretariaat van de Joodse gemeente. Op zoek naar namen van oude vrienden.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Ik kende niemand en niemand kende iemand die ik kende. Urenlang liep ik door de stad van de ene plek met herinneringen naar de andere en ook daartussen waren herinneringen en alles was kapot. Natuurlijk huilde ik en waarom zou ik me beheersen, ik wist al dat ik niemand tegen zou komen die me kende. Er was niets meer over van het prachtige Renaissancegebouw van het woonhuis van Leibniz, niets meer van de vele andere vakwerkhuizen van de oude wijk, niets meer van de mij zo bekende locatie van onze eerste winkel waar ik een foto van heb.

Muziek met een spannende hoopvolle baslijn

Lotte (commentaarstem): Maar dan, na alles dat was weggevaagd… ziet hij ineens het vertrouwde gebouw van Braunsberg, zijn oude werkgever.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Tweederde van het gebouw van mijn oude firma – het stond er nog.

Lotte (commentaarstem): Hij gaat naar binnen, en tot zijn grote verbazing treft hij een medewerker die hij nog kent.

Kantoorgeluiden in de achtergrond, papieren die worden omgeslagen

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Plotseling was ik rijk – vooralsnog bestond de rijkdom uit adressen. Bij Hill Brown Corporation (ze hadden de naam gewoon omgedraaid en vertaald), resideerden mijn seniorchefs Julius en Salo Braunsberg; bij Hill Brown London de zoons van Julius, Joseph en Hans. Het was ongelooflijk, het was onbegrijpelijk...

Lotte (commentaarstem): En dan zegt de medewerker ineens...

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Was u het niet, diegene die met Debora F. bevriend was? Die woont daar en daar, vlak bij mij.
Geluiden van een autodeur die dichtslaat, auto start en rijdt weg.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Wat moet die man wel niet gedacht hebben? Pas later in de taxi realiseerde ik me dat ik zonder te groeten was weggerend en in de taxi was gesprongen.

Lotte (commentaarstem): Debora is het vriendinnetje uit zijn jeugd, waar Heinz al eerder over schreef, helemaal aan het begin van het document. Hij beschreef hun verkering als een levende scène uit een operette. Toen waren ze tieners. Nu is Heinz 36. Debora is getrouwd, en ze vertelt dat ze in het kamp gezeten heeft. Haar man is dood.

Zwevende pulserende muziek, geluiden van een stille stad

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
We waren alleen en dat heel lang – ik vermoedde alles – en zij wist wat ik vermoedde – oh hoe langzaam leek de tijd te gaan. Maar ik kon toch niet wegrennen? Alles ging zo normaal, maar natuurlijk was alles zo abnormaal. We beloofden elkaar nooit meer de moeite te doen om elkaar weer te zien.

Laatste tonen muziek

Mirjam: Ja, je ziet je jeugdliefde terug, en die is ook kapot. Ik denk dat dat zo'n vreselijke spiegel voor hem was, om te zien hoe zij er aan toe was. Ik denk dat [zij] de eerste was die het concentratiekamp heeft overleefd, want de rest heeft het natuurlijk allemaal niet overleefd.

Lotte: En aangezien er dan verder niet over werd gepraat, dan is pas echt tot hem doorgedrongen waar hij aan is ontkomen.

Mirjam: Ja

Lotte (commentaarstem): Wat Heinz ook had gevonden in Hannover, waren de adressen van de Braunsbergs, in Londen. Ze leven kennelijk nog, en hadden nog steeds hun textielbedrijf. Maar Heinz doet nog niks met de adressen.

Mirjam: Hij schroomt nog om contact met ze op te nemen, omdat hij nog niet de oude was, en nog geen succes had. Ja, dit waren mensen die jou als ambitieuze jonge man nog gekend hadden, jou hoog hadden zitten. Hij was natuurlijk heel ambitieus in de firma aan de slag... ja, dan wil je niet met hangende pootjes bij deze mensen terugkomen. Je wilt toch iets gepresteerd hebben.

Lotte (commentaarstem): En in de jaren daarna presteert hij zeker wat. Het lukt Heinz om een goedlopende internationale textielhandel op te zetten. En dan neemt ie contact op.

Mirjam: Dan krijgt natuurlijk zijn carrière meteen een push want die mensen zijn ontzettend blij, ja, dat ie er nog is.

Lotte (commentaarstem): Heinz gaat zaken doen met de Braunsbergs en hij raakt goed met ze bevriend. Vooral met Hans, die van zijn leeftijd is, en met zijn vrouw Hannelore. Ze schrijven brieven aan elkaar, en Heinz bezoekt hen in Londen. En na een jaar krijgen Hans en Hannelore een dochter: Suzanne.

Melodie sprookjesachtig en spannend, celeste en piano

Mirjam: Enne... ja, dan doet ie denk ik iets symbolisch zonder dat met zijn vrouw te overleggen. Dat rammelaartje, wat ie voor Eva en zijn eigen kind [had gekocht], schenkt hij aan hun. Ik denk dat het een heel lief gebaar was, maar misschien was het ook een symbolisch iets hè, van: dat kind gaat er niet meer komen voor ons, ik schenk ook dat rammelaartje weg. Maar blijkbaar heeft hij zijn vrouw daar verdriet mee gedaan. En ja, dan... hebben ze het er blijkbaar over gehad en hij belooft dat hij een nieuw, vergelijkbaar rammelaartje voor haar gaat zoeken.

Geluiden van allerlei soorten rammelaars

Lotte (commentaarstem): Precies zo’n zelfde rammelaartje, dat vindt hij niet. Maar wel een andere.. en nog een andere.. en nog een andere

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Tegenwoordig bezit ik ongeveer 300 zilveren en gouden antieke rammelaars, maar Suzanne heeft nog steeds die ene (van Eva).

Mirjam: Hij is dus gaan verzamelen omdat ie eigenlijk dat rammelaartje wegschonk. En, hij dacht: ik moet dat vinden. Dat ene rammelaartje waar alles mee begon.

Zachte muziek met slagwerk

Lotte (commentaarstem): Mirjam, die jarenlang bezig was om de rammelaars van Heinz te indexeren, weet dat het niet bij die 300 stuks is gebleven. In de jaren nadat Heinz zijn levensverhaal opschreef verzamelde hij lustig door, en veranderde zijn woonkamer langzaam in een soort museum. En nu Mirjam zijn rammelaars gaat tentoonstellen, in een echt museum, kan de eerste rammelaar natuurlijk niet ontbreken.

Mirjam heeft één aanknopingspunt. In 1951 in Londen, is er een Susan of Suzanne Braunsberg geboren. Een vrouw die - als ze nog leeft - nu 70 jaar zou moeten zijn, en die overal ter wereld zou kunnen wonen. En als ze getrouwd is heet ze waarschijnlijk ook geen Braunsberg meer.

Mirjam: De spelling van haar voornaam wist ik niet precies, ik heb de Suzanne Braunsbergs wereldwijd een e-mail gestuurd, een makelaar in Amerika, nou, weet ik veel..

Lotte (commentaarstem): Totdat Mirjam een gedigitaliseerd krantje vindt, van de Joodse vluchtelingen-associatie in Londen. Daarin staat een ingezonden brief uit de jaren 90 van Hannelore Braunsberg.

Mirjam: Ik dacht, weet je wat? Wie niet waagt, wie niet wint. Bestaat die vereniging nog.. nou die vereniging bleek nog te bestaan.

Mirjam leest een mail voor: Dear madam, sir, The Jewish Historical Museum in Amsterdam organizes a book and exhibition... (steeds zachter, fade out)

Mirjam: Dus ik heb dat bestuur in Londen, heb ik een e-mail gestuurd!

Mirjam leest de e-mail: ... thank you so much in advance for your reply...

Mirjam: Ik zat in mijn eentje, achter mijn computertje, nota bene bij mijn buitenhuisje in het bos, en nou, je wilt het niet geloven: nog diezelfde middag komt er een razend enthousiaste e-mail binnen.

Mirjam leest de antwoordmail: Dear Mirjam, You are in luck. I just spoke to Hannelore Braunsberg. She knows all about the collection.

Nieuwsgierige pianomelodie

Mirjam: Je hart gaat kloppen. Echt hardop zitten roepen: 'k heb ze! ' k heb ze te pakken. [lacht hartelijk] Inmiddels was ik helemaal bezeten, ik moest natuurlijk dat rammelaartje vinden. Ten eerste hadden ze dus het rammelaartje al die jaren gekoesterd, bezit, bewaard.

Lotte: Wat zeiden ze toen ze hoorden waar je mee bezig was?

Mirjam: Nou ze waren, ze waren getroffen. Heinz was natuurlijk een goede vriend van hun geweest. Ze hebben hem vlak voor zijn overlijden nog wel meegemaakt, maar ja, dan houdt dat op.

Metrogeluiden

Lotte (commentaarstem): Suzanne heeft het rammelaartje inmiddels aan het museum in bruikleen gegeven. Maar door de lockdowns heeft Mirjam haar en haar moeder nog niet kunnen ontmoeten.

Mirjam: We zitten in de trein, metro… dwars door Londen, naar Hannelore en Suzanne. Ja echt, ik ben vreselijk benieuwd.

Lotte (commentaarstem): Hannelore, weten we inmiddels, is 97 jaar oud.

Mirjam: Ik heb volgens mij nog nooit iemand van die leeftijd ontmoet! Ik durfde haar ook niet naar haar leeftijd natuurlijk te vragen. Ik was helemaal verbaasd dat ze nog leefde. Ik was op zoek naar die dochter. Ik ging er niet van uit dat Hannelore er nog zou zijn.

Geluiden metro, deurbel, geloop door een hal, een deur slaat dicht

Lotte (commentaarstem): In de gang van een Londens appartementencomplex, staat Suzanne Braunsberg ons al op te wachten. Ze is een knappe vrouw met een bos donkergrijze krullen. Ze wijst ons naar de woonkamer.

Gerommel, een stem in de verte zegt: Hello, come in here.
Lotte: this way?
Suzanne: Yeah my mum’s in there.

Lotte (commentaarstem): Daar zit Hannelore

Gerommel, een zeer oude damesstem onverstaanbaar.
Mirjam: Hi I’m Mirjam. Hello, so happy to meet!
Oude dame: Yes! That’s fantastic!

Lotte (commentaarstem): Een kleine vrouw in een rotan stoel. We krijgen tea and biscuits, en het gesprek gaat al snel over de eerste rammelaar.

Suzanne: I have a little cupboard at home. That's where I keep it. Hahaha. Occasionally take it out to tell the story to my friends. My grandchildren love to hear about it

Lotte (commentaarstem): Mirjam en ik hebben veel vragen voor Hannelore en Suzanne. Wat voor man was Heinz volgens hen? Wat voor dingen deden ze als Heinz hun gezin bezocht? En toen Hannelore het rammelaartje ontving, wist ze toen dat het oorspronkelijk voor zijn eigen kind bedoeld was? Maar Hannelore heeft ook een heleboel vragen voor ons.

Hannelore: I'm not sure what was happening to him in Holland...How did they manage to hide during that nazi-time?

Lotte (commentaarstem): Ik ben een beetje verbaasd.

Op de achtergrond gespreksflarden tussen Mirjam en Hannelore.
Mirjam: He was already being chased… (fade out)

Lotte (commentaarstem): Ik verwachtte dat Hannelore, als goede vriendin van Heinz, zijn geschiedenis wel zou kennen. Maar het is Mirjam, die alles aan haar moet vertellen.

Mirjam: They had been arrested before.

Hannelore: That must have been very traumatic. And very risky.

Muziek, rustige akkoorden

Lotte (commentaarstem): Ik vraag Suzanne en Hannelore om wat over het rammelaartje te vertellen.

Suzanne: It’s quite small and I believe it was actually meant for a doll rather than for a baby. It’s silver. It has got a small handle which is engraved with a design. And then it has – I think – five bells hanging from it.

Hannelore: Well, I’ve never seen one like that before. It was such an interesting object really. [grinnikt]

Suzanne: And it also had a whistle. You can blow into it and... it’s a whistle.

Hannelore: He really bought it for Eva, his wife. And she was pregnant. And she lost the baby.

Lotte (commentaarstem): Dit verhaal kent Hannelore dus.

Hannelore: I knew about that, but not really any detail.

Lotte (commentaarstem): Wanneer en hoe Heinz haar dat verteld heeft, dat weet ze niet meer.

Hannelore: I think it came in the post.

Lotte (commentaarstem): Ook Suzanne kreeg, toen ze oud genoeg was om het te begrijpen, het verhaal achter de rammelaar te horen.

Suzanne: His wife Eva was very, very upset when she realised that he had given the rattle away because she really liked it. And he said to her: don’t worry, I will buy some.. another rattle for you.

Lotte (commentaarstem): Het lijkt me best ongemakkelijk om te weten dat het cadeau dat je hebt gekregen, iemand anders heel verdrietig heeft gemaakt.

Suzanne: Possibly I didn't really think much about that part of it… Yes, it's the sort of thing you might think about when you're a little bit older.

Nostalgische pianomuziek

Hannelore: I remember the last time I saw him. We had a cottage in the country and he came and stayed with us, at that cottage. And we had these wonderful views from our cottage, he did really enjoy that. And I remember taking him back to the airport. I can't really quite remember when that was. We corresponded. I got letters from him. Unfortunately I haven't kept any of those letters.

Lotte (commentaarstem): In de jaren ’70, toen Suzanne samen met haar man in Amsterdam op vakantie was, ging ze bij Heinz op bezoek.

Suzanne: In the room that I remember we sat in, there was a, quite a large painting of a child with a rattle. I remember him as saying that he bought the painting because the child in it had a rattle that he owned. I would say that he was quite an intense person. He loved to talk about his rattle collection in great detail and he was a real avid collector.

Lotte (commentaarstem): Toen Suzanne met eigen ogen zag hoe serieus de verzameling was, moest ze denken aan haar eigen kleine rammelaartje.

Suzanne: I did offer to give it back to him if he wanted it. But he said no, it's yours.

Lotte (commentaarstem): Ook Hannelore herinnert zich goed hoe de verzameling van Heinz groeide.

Hannelore: I think it must have been a hobby to start with, but then he must have studied it in depth. It filled his life.

Lotte (commentaarstem): En dan, weer een vraag voor ons.

Hannelore: After that miscarriage, was she then unable to have children or did they just not want children after that?

Mirjam: He made the decision not to have children ...

Lotte (commentaarstem): Hannelore luistert aandachtig, terwijl Mirjam vertelt hoe het zat.

Mirjam: He wanted to have children but because of his trauma he felt he should not have children. He was too traumatized.

Lotte (commentaarstem): Ik vind het bijzonder om hier te zijn, op bezoek bij een oude vriendin van Heinz. Maar ik blijf het ook vreemd vinden dat Mirjam haar vragen beantwoordt in plaats van andersom. En ik denk dat Suzanne mijn verbazing opmerkt, want even later zegt ze tegen me: ‘weet je, mijn ouders en hun generatie die praten niet over het verleden met elkaar. Er werd gewoon gezwegen.’ En zo komt het dat Hannelore op haar 97ste alsnog het verhaal van Heinz leert kennen.

Melodie celeste

Hannelore: O, really?

Mirjam: And collecting gave him peace.

Hannelore: Ah really… I didn't know that.

Mirjam: Somehow you get the idea that he was growing more and more into his collection, more away from the world.

Hannelore: I did not know any of that.

Lotte (commentaarstem): In de volgende aflevering:

Onbekende vrouwenstem: Hij werd boos tijdens het vertellen.

Outromuziek

Onbekende Amsterdamse mannenstem: Ik denk dat hij misschien wel eerder enigszins in mij teleurgesteld was.

Heinz Keijser in ‘Schildering Levensloop’:
Er wordt over alles gepraat wat niet belangrijk is. En over alles gezwegen wat van belang is.

Onbekende Amsterdamse mannenstem: Maar híj hield het gescheiden!

Lotte (commentaarstem): De man met de rammelaars is een podcast van het Joods Museum. En mijn naam is Lotte van Gaalen. De rammelaars van Heinz zijn te zien tot juni 2022.