Drie eeuwen geschiedenis. Joden in Nederland 1600-1900

De nieuwe vaste tentoonstelling over de geschiedenis van joden in Nederland van 1600 tot 1900 vertelt het verhaal van joodse migranten die uit alle windstreken naar de Republiek kwamen. In de loop van de drie eeuwen werden zij langzaam maar zeker een vertrouwd onderdeel van de Nederlandse samenleving. Dit lange proces van migratie, (schoorvoetende) acceptatie en integratie tot Nederlandse burgers, wordt verteld aan de hand van het dagelijks leven van gewone joden. Waar kwamen zij vandaan? Waar gingen zij wonen? En hoe verdienden zij de kost? Naast originele objecten wordt in de tentoonstelling gebruik gemaakt van verschillende audiovisuele middelen.

Aantrekkelijk voor vreemdelingen

In de 17de eeuw groeide de Republiek der Verenigde Nederlanden uit tot het centrum van de wereldhandel. Amsterdam was een drukke doorvoerhaven waar kooplieden van alle continenten kwamen. Die bedrijvigheid én het relatief tolerante godsdienstbeleid maakten de stad aantrekkelijk voor vreemdelingen, waaronder joden.

In de Nederlandse Republiek waren zij echter niet helemaal vrij. Afgezien van een kleine groep die erin slaagde om hier bijvoorbeeld arts, koopman of diamantslijper te worden, waren de meeste joodse migranten genoodzaakt om straathandelaar of marskramer te worden. Veel andere beroepen waren voor hen niet toegankelijk: gilden hielden de poorten voor de nieuwkomers gesloten. Ook konden zij niet zomaar ergens gaan wonen: tot ver in de 18^e eeuw werden joden door veel stads- of dorpsbesturen geweerd. Er bestonden reglementen die bepaalden dat zij in bepaalde steden of streken bijvoorbeeld wel handel mochten drijven maar niet mochten overnachten.

Pas na de burgerlijke gelijkstelling van 1796 werden joden erkende burgers en kregen zij officieel dezelfde rechten als alle anderen in dit land. Nieuwe kansen dienden zich aan, maar het was een lang integratieproces en de armoede onder veel 19de-eeuwse joden bleef groot.

Het leven van de gewone joden

In levensgrote projecties en tekst via de audiotour wordt de bezoeker meegenomen naar een episode in het leven van een aantal gewone joden uit elk van de drie eeuwen. Zo maak je kennis met de twee Spaans-joodse zusjes Devora en Raquel, die in de zeventiende eeuw naar Nederland vluchtten voor de Spaanse Inquisitie. De beperkte beroepsmogelijkheden en de maar moeizame acceptatie van nieuwkomers in de samenleving wordt verbeeld in de film over de 18de-eeuwse marskramer Israël Jacob, die onder andere linten, lappen, zakagenda’s en loten verkocht. In de 19de eeuw ontmoet je de familie Elion, joodse middenstanders die het zeker niet breed hadden maar volwaardige Nederlandse burgers waren geworden.

Audiotour

Er is een audiotour beschikbaar in acht talen. De tentoonstelling bevindt zich op de galerij van de Grote Synagoge in het Joods Historisch Museum.