In de zeventiende eeuw groeide Amsterdam uit tot wereldstad. Vanuit de drukke doorvoerhaven werd handelgedreven met alle continenten. Tussen 1600 en 1900 kwamen hierdoor veel Joden uit alle windstreken naar de metropool, waaronder grote groepen Portugees-Spaanse Joden die hun religie hadden moeten opgeven onder de Spaanse Inquisitie. In Amsterdam voelden ze zich weer vrij om Joods te zijn. In deze vaste tentoonstelling op de galerijen van de Grote Synagoge leer je hoe de nieuwkomers de stad hebben beïnvloed en andersom. Op dezelfde verdieping in de Nieuwe Synagoge vind je alles over het Joodse leven vanaf 1900.
In de middeleeuwen woonden er al Joden in Nederland, maar velen vluchtten in die tijd voor vervolgingen en anti-Joodse maatregelen. Met het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in de zeventiende eeuw werd het klimaat toleranter. De economische voorspoed in combinatie met de relatieve vrijheid om het geloof uit te oefenen trok veel Joodse nieuwkomers naar Amsterdam. De eersten die zich hier blijvend vestigden waren de Spaans-Portugese ‘nieuwe christenen’, die in hun nieuwe woonplaats gaandeweg hun Joodse religie weer durfden uit te oefenen. Zij werden Sefardische Joden genoemd. De tweede grote groep was afkomstig uit Midden- en Oost-Europa en werden Hoogduitse of Asjkenazische Joden genoemd.
Beide groepen brachten een compleet andere cultuur met zich mee. Ze organiseerden zich in twee verschillende gemeentes en bouwden eigen synagogen: de Portugese Synagoge (1675) en de Grote Synagoge of Hoogduitse Synagoge (1671). Deze bepaalden het aanzicht van de oude Jodenbuurt rond het huidige Jonas Daniël Meijerplein, waar de meeste Amsterdamse Joden toen woonde.
In de vaste opstelling op de eerste verdieping van de Grote Synagoge leer je via objecten, verhalen en documenten hoe de komst van de nieuwe Joden naar Amsterdam verliep, hoe nieuwe gemeenschappen ontstonden in de rest van het land en hoe het dagelijkse leven eruitzag. Je ziet er bijvoorbeeld blauwwit versierde serviesdelen uit Portugal die op Vlooienburg gevonden zijn. Veel Joden leefden onder de armoedegrens en hadden moeite om rond te komen. Anderen profiteerden juist van het kolonialisme. Zo ontstond er, net als in de niet-Joodse gemeenschap, een tweedeling tussen arm en rijk. De Joodse arts Samuel Sarphati zag de schokkende gevolgen van armoede inde stad en besloot zich in te zetten om de situatie te verbeteren. Zijn portret is hier ook te zien. Eind achttiende eeuw veranderde er veel in de Joodse cultuur, toen alle Nederlanders gelijk werden gesteld voor de wet. Van getolereerde buitenstaanders veranderden de Nederlandse Joden in medeburgers.
Niet alleen de tentoonstelling geeft een indruk van het Jodendom in die periode. Loop ook eens door de buurt en laat de impact van de imposante gebouwen op je inwerken. Het was in die tijd heel bijzonder dat twee grote synagogen het straatbeeld bepaalden. Het zegt veel over de relatieve vrijheid om Joods te zijn, iets dat in de rest van Europa niet vanzelfsprekend was.
De verhalen over de komst van de Joden in Nederland, het wel en niet slagen van hun integratie, de culturele wisselwerking met niet-Joodse landgenoten en het behoud van de eigen identiteit zijn nog altijd actueel. Ze laten zich gemakkelijk vergelijken met situaties en discussies in de huidige tijd over nieuwkomers en minderheden.
Wil je alles goed kunnen volgen, neem dan een audiotour mee bij de kassa.
