Oss

Al in de Middeleeuwen werd er melding gemaakt van Joodse inwoners van Oss. Een echte gemeente kon zich vanaf het midden van de achttiende eeuw vormen, dankzij het tamelijk tolerante toelatingsbeleid dat de plaats voerde. In die periode verwierven de eerste Joden ook het poorterschap.

In het begin van de negentiende eeuw werd in Oss aan de Varkensmarkt een synagoge ingericht in een gehuurde ruimte. Tevoren werden er al vanaf 1764 godsdienstoefeningen gehouden in privéwoningen. De bouwvallige synagoge aan de Varkensmarkt werd in 1831 vervangen door een nieuw gebouw aan de Koornstraat. Dit gebouw werd een halve eeuw later uitgebreid met een school en een ambtswoning en vormde tot aan de Tweede Wereldoorlog het centrum van het Joodse leven in Oss.

Naast het kerkbestuur en de penningmeester voor het Heilige Land waren in Oss een aantal genootschappen actief op het gebied van Tora-, Misjna- en Talmoedstudie, zorg voor zieken en overledenen en onderhoud van de synagoge en haar interieur. Ook was er een toneelvereniging en een vereniging die zorgde voor de opvang van vluchtelingen.

De oudste Joodse begraafplaats van de gemeente Oss lag in het naburige Geffen en is tot 1909 in gebruik geweest. Aan de Heescheweg bij Oss lag sinds 1888 een nieuwe begraafplaats.

De Joodse inwoners van Oss hebben aanzienlijk bijgedragen tot de industriële ontwikkeling van de plaats. Bekende firma's met Joodse oprichters zijn de margarinefabriek van Simon van den Bergh, de voorloper van de Unilever, de textielindustrie Bergoss, de exportslachterij Zwanenberg, waaruit de medische industrie Organon is voortgekomen en de exportslachterij van Hartog Hartog, het latere UNOX-concern.

In de eerste helft van de twintigste eeuw hadden verschillende leden van vooraanstaande Joodse families zitting in de gemeenteraad. De Joodse gemeente zette zich in de dertiger jaren in materiële en in immateriële zin in voor de vluchtelingen uit Duitsland. In diezelfde periode was in Oss een zionistische jeugdbeweging actief.

Bij aanvang van de Duitse bezetting werd de firma Organon formeel naar het buitenland overgebracht en zodoende voor overname behoed. In de herfst van 1941 werden de Joodse kinderen van het openbare onderwijs uitgesloten en werd er in Oss een regionale Joodse school opgericht. Deze school heeft tot in februari 1943 bestaan, met gestaag dalend aantal leerlingen.