Oldenzaal

Na een splitsing in 1800 werd er besloten een nieuwe synagoge te stichten. Dit gebouw, gelegen in de Weestrik, later het Kerksteegje genoemd, werd twee jaar later ingewijd. Korte tijd later werd de eenheid binnen de gemeente hersteld.

De middelgrote Joodse gemeenschap van Oldenzaal had in de negentiende eeuw grote invloed in de omgeving. Er was een studiegenootschap dat de Torastudie in de streek bevorderde, daarnaast was er een begrafenisgenootschap voor mannen en voor vrouwen en een fonds ter ondersteuning van armen en behoeftigen.

De oude synagoge werd vanwege instortingsgevaar in 1879 afgebroken en een jaar later vervangen door een nieuw gebouw in de Kerkstraat. De ligging van de oudste begraafplaats, die van vóór 1785 dateert, is niet bekend. Rond 1800 werd een nieuwe begraafplaats in gebruik genomen, die tussen de huidige Carmelstraat, Sparstraat en Lyceumstraat ligt.

Tot laat in de negentiende eeuw hielden de Oldenzaalse Joden zich voornamelijk bezig met kleinhandel. Daarnaast droegen met name uit de Duitse grensstreek afkomstige Joden in belangrijke mate bij aan de industriële ontwikkeling van de plaats.

Vanaf het begin van de twintigste eeuw nam het belang van de Joodse gemeente Oldenzaal in snel tempo af. Wel vervulde de plaats zowel in het begin van de eeuw als in de tweede helft van de dertiger jaren een belangrijke rol in de opvang van Joodse vluchtelingen op doortocht.

Tijdens de Duitse bezetting is het overgrote deel van de Joodse inwoners van Oldenzaal gedeporteerd en vermoord. Slechts enkelen wisten onder te duiken. De synagoge werd tijdens de bezetting gebruikt als opslagplaats, maar is onbeschadigd gebleven. Ook de Tora-rollen en de rituele voorwerpen bleven behouden.

In 1948 is de Joodse gemeente van Oldenzaal opgeheven en bij die van Enschede gevoegd. De synagoge werd verkocht en vervolgens in 1964 afgebroken om plaats te maken voor een nieuw stadhuis. Het interieur werd naar het bijgebouw van de synagoge te Enschede overgebracht. De Joodse begraafplaats wordt tegenwoordig door de plaatselijke overheid onderhouden. In het raadhuis is een gedenkplaat aangebracht ter herinnering aan de vermoorde Joodse ingezetenen van Oldenzaal.

Tot de Joodse gemeente Oldenzaal behoorde ook het dorp Losser, waar zich in het begin van de achttiende eeuw Joden gevestigd hebben. Er was een Joodse begraafplaats, gelegen aan de Sportlaan. Deze werd in 1954 gesloten; de graven werden overgebracht naar de Joodse begraafplaats te Enschede.