Joods Gemeentegebouw Haarlem: te bezichtigen vóór restauratie
Op dit adres wordt in 1888 het Joods Gemeentegebouw geopend. Toen de synagoge aan de Lange Begijnestraat eind 19e eeuw te klein werd voor de bloeiende Joodse gemeenschap werden in dit gebouw allerlei functies en voorzieningen van en voor de Joodse gemeenschap samengebracht, zoals twee schoollokalen en twee zalen die gebruikt konden worden voor vieringen, vergaderingen en herdenkingen. Wanneer Joden in de oorlog steeds meer geïsoleerd raken en uit het openbare leven geweerd worden, richt het kerkbestuur hier een eigen bibliotheek en café in, en komen er douches, lesruimten en een speelplaatsje. Ook is hier het kantoor van de Joodse Raad van Haarlem, die onder de Joodse Raad van Amsterdam valt.
Maar nadat begin 1943 vrijwel alle Joden uit Haarlem zijn weggevoerd, verdreven of gevlucht, vordert het Duitse ‘Commissariaat van niet-commerciële verenigingen en stichtingen’ het gebouw. De firma Enschedé huurt er enkele ruimtes en er komt een politiebureau.
Voor het gebouw liggen de struikelstenen van Nathanni Moses Zilversmit en zijn vrouw Minna, het conciërge-echtpaar dat ook in het gebouw woonde, en van hun jongste dochter Friederika. Tegelijk was Nathanni grafdelver bij de Nederlands Israëlitische Gemeente Haarlem en drager bij de Godsdienstige Instelling Gemieloeth Chassadiem. Minna was badvrouw van het mikwe in het Gemeentegebouw. Friederika was hulp in de huishouding en deed schoonmaakwerk in het Gemeentegebouw. Zij trouwde in kamp Westerbork met David Goud, de dag voor hun deportatie naar concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz. Vier dagen na hun huwelijk werd Friederika bij aankomst in het kamp vermoord, David bezweek later waarschijnlijk in een van de vele werkkampen.
De gemeente Haarlem heeft het gebouw onlangs ondergebracht bij de erfgoedorganisatie Stadsherstel uit Amsterdam, die hiertoe samenwerkt met de toekomstige gebruiker Stichting Joods Gemeentegebouw Haarlem. Stadsherstel verwerft, restaureert en verhuurt – voor een passende bestemming – monumentale en gezichtsbepalende gebouwen in en 45 kilometer om Amsterdam, waaronder ruim 20 in Haarlem.
Tijdens Open Joodse Huizen organiseert Stadsherstel op 4 mei tussen 12.00 – 16.00 uur een open huis in dit indrukwekkende gebouw. Het is een unieke gelegenheid om het pand te kunnen zien in alle natuurlijkheid, voorafgaand aan de restauratie die naar verwachting nog dit jaar van start gaat. En daarbij te kunnen horen over de geschiedenis én de toekomst van het pand, met een impressie van de museale inrichting van de openbaar toegankelijke ruimtes. Raadpleeg voor het precieze programma op 4 mei www.stadsherstel.nl/joodsgemeentegebouw.
