Den Helder
De eerste Joden vestigden zich rond 1790 in Den Helder. Korte tijd later, in 1806, werd er een klein gebouw in de Jodensteeg gekocht en ingericht als synagoge. De opening van het Noord-Hollands Kanaal in 1824 leidde tot aanwas van de Joodse gemeente in Den Helder, vandaar dat er in september 1837 een fraaie nieuwe synagoge aan de Kanaalweg ingewijd werd. De Joodse begraafplaats in het nabijgelegen Huisduinen dateert van 1827 en ligt bij de algemene begraafplaats aan de Duinweg/Kerkhoflaan.
Opvoering van een Poeriemspel in Den Helder, ca. 1930
-coll. Reddingmuseum Dorus Rijkers, Den Helder
Dankzij financiële steun van de familie de Rothschild kon in 1837 een Joodse school gebouwd worden. Deze had kort na het midden van de negentiende eeuw het grootste aantal leerlingen. Het kerkbestuur deed tevens dienst als armbestuur en telde zeven leden, daarnaast waren er twee penningmeesters voor het Heilige Land. In de Joodse gemeente waren de volgende genootschappen actief: een religieus studiegenootschap, een begrafeniscollege, een jongerenvereniging, een culturele vereniging en een vrouwengenootschap voor het onderhoud van het interieur van de synagoge.
De opening van het Noordzeekanaal in 1876, waardoor de welvaart ter plaatse terugliep, had tot direct gevolg dat de Joodse gemeente sterk in omvang afnam. Toch werd de oude synagoge nog in 1928 vervangen door een nieuw gebouw op dezelfde plaats.
Prentbriefkaart van het werkdorp in de Wieringermeer, 1941
In de Wieringermeerpolder, drooggelegd aan het begin van de jaren dertig, werd in maart 1934 in Nieuwesluis, een 'werkdorp' opgezet voor jonge Joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk. Zij leerden er landbouwkundige vakken en praktisch werk, als voorbereiding op hun emigratie naar Palestina. In het totaal zijn er ongeveer 685 leerlingen in het werkdorp geweest, waarvan er ongeveer 415 naar Palestina of elders geëmigreerd zijn. In 1941 werd het dorp door de Duitsers ontruimd.
In 1940 ontvluchtten in totaal ongeveer 38.000 inwoners het door bombardementen geteisterde Den Helder, waaronder een deel van de Joodse bevolking. De achtergebleven Joden werden in 1942 via Amsterdam en Westerbork naar het Oosten gedeporteerd. Geen van hen is terug gekeerd. De synagoge werd net als de hele havenwijk door de Duitsers afgebroken om er fortificaties aan te brengen.
In 1964 werd de Joodse gemeente van Den Helder bij die van Alkmaar gevoegd. De plaatselijke autoriteiten onderhouden tegenwoordig de Joodse begraafplaats. In 1986 werden er enkele bijzondere grafstenen gerestaureerd.
De Joodse vereniging Sufah heeft in 2002 in Den Helder de begraafplaats laten opknappen. In april 2005 werd er bij de Joodse begraafplaats een gedenksteen onthuld ter nagedachtenis aan de 256 omgekomen Joodse inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In het voormalige Werkdorp Wieringermeer bevindt zich een herdenkingsmonument, dat in 1989 onthuld werd. Ook wordt er een boekrol met daarop de namen van de ongeveer 200 in de oorlog vermoorde werkdorpers bewaard.
Aantal Joden in Den Helder en omgeving
jaar
1809
72
1840
256
1869
470
1899
322
1930
196
1951
24