Holocaust in neutraal Zwitserland

Artikel

In de laatste week van mei kwam de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) onder Zwitsers voorzitterschap bijeen in Genève. In de stad van de VN, de Volkerenbond en het Rode Kruis is vier dagen gesproken over samenwerking op het gebied van Holocaust onderzoek, educatie en herdenken. Ook de Zwitserse neutraliteit tijdens de Tweede Wereldoorlog en de afwerende houding ten aanzien van vluchtende Joden in de jaren 1930 werden besproken. De Nederlandse delegatie blikt kort terug.

In Genève werden best practices gedeeld en projecten gepresenteerd. Daarnaast stond de strategische heroriëntatie van de organisatie op de agenda. De IHRA – nu ruim 15 jaar oud – denkt na over de eigen missie en visie om ook in de toekomst de leidende internationale organisatie op het gebied van Holocaust onderzoek, educatie en herdenken te blijven. Ook werd ook gesproken over gevoelige onderwerpen zoals Holocaust-herdenken in Polen en het beladen Holocaust-verleden van gastland Zwitserland.

Eerste kennismaking met IHRA
“De conferentie in Genève was voor mij een eerste kennismaking met de IHRA. Als nieuw lid van de Nederlandse delegatie en de Education Working Group was ik onder de indruk van de kennis en de kunde van de internationale experts. De Nederlandse inbreng in de werkgroep was met twee presentaties groot. Anne Frank Stichting-collega Karen Polak presenteerde de online learning tool ‘Stories that Move’, waarin het tegengaan van discriminatie centraal staat. En Marc van Berkel presenteerde de bevindingen van zijn dissertatieonderzoek naar Holocaust-narratieven in Duitse en Nederlandse schoolboeken uitgegeven tussen 1960 - 2010. Het was een zeer positieve kennismaking en ik kijk er naar uit om mij actief in te zetten voor IHRA.”
Jurmet Huitema-de Waal, Anne Frank Stichting

Politiek geladen
“In navolging van de Poolse overheid heeft IHRA een resolutie aangenomen over het correct benoemen van het de nazivernietigingskampen in bezet Polen. IHRA raadt iedereen aan om de term ‘Poolse vernietigingskampen’ te vermijden. Tegelijkertijd blijft IHRA ontwikkelingen in Polen nauwgezet volgen, zoals de omgang met de onderzoekers Jan Gross en Jan Grawbowski.”
Karel Berkhoff, NIOD

“De Zwitserse voorzitter had expliciet een aantal netelige situaties op de agenda gezet; authentieke plekken die in de verschillende landen (nog) niet die plaats krijgen in de herinnering aan de Holocaust die ze verdienen. Vertegenwoordigers van landen kregen zo de gelegenheid in het openbaar niet alleen de concrete plannen met deze plaatsen van terreur uiteen te zetten, maar tevens hoe die plannen passen in een groter plaatje van educatie, herinnering  en onderzoek in de landen. Het gesprek is dan niet direct beoordelend, maar kweekt begrip voor de dilemma’s waar landen mee worstelen als het gaat om de herinnering aan de Holocaust.”
Marcel Floor, ministerie van VWS

Voormalig Roma-kamp Lety
Karen Polak, tot 2016 voorzitter van de IHRA Committee on the genocide of the Roma reageert verheugd op het nieuws dat de Tsjechische overheid in augustus de varkensboerderij op het terrein van voormalige concentratiekamp van Roma heeft kunnen aankopen.

“IHRA is al enkele jaren in gesprek met de Tsjechische overheid om te bewerkstelligen dat de varkensboerderij verwijderd zou worden. Juli 2016 ging de toenmalige Roemeense IHRA-chair Constantinescu, met enkele experts van de IHRA Committee on the Genocide of the Roma, naar Lety om dit standpunt te onderstrepen. Internationale druk is bij zo’n zaak van groot belang en het is fijn dat IHRA zich hierin vastberaden toonde. Het Museum van Romani Culture gaat het herinneringscentrum inrichten.”

Vluchtelingen toen en nu
“Neutraal Zwitserland, omringd door bergen, is iet wat afgesloten van de rest van de wereld. In de jaren 1930 probeerden diverse Joodse vluchtelingen hier een veilig heenkomen te zoeken. Velen van hen werden aan de grens geweigerd en teruggestuurd. Op mij maakte het grote indruk dat de Zwitserse IHRA-voorzitter dit zelf ook als zwarte pagina in de Zwitserse geschiedenis benoemde en verontschuldigingen aanbood. Want je eigen onvermogen en fouten inzien is een voorwaarde voor genuanceerd onderzoek, onderwijs en herdenken.”
Niels Weitkamp, Nationaal Comité 4 en 5 mei

Marc van Berkel van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen vult aan: “De IHRA-blog met onderwijsmateriaal over mogelijke vergelijkingen tussen vluchtelingenproblematiek in de jaren dertig en veertig en de huidige vluchtelingensituatie blijft actueel”.

Toekomst IHRA
Annemiek Gringold van het Joods Cultureel Kwartier sluit af: “IHRA is momenteel hard aan het nadenken over de eigen toekomst, het versterken van het eigen profiel en eigen lange termijndoelen. Ik heb het genoegen om hierover in een adviesgroep mee te mogen denken. Voor ons staan heldere en meetbare doelen voorop die gedragen worden door de gehele organisatie.”

De Nederlandse IHRA-delegatie bestaat uit zeven medewerkers van de ministeries van VWS en Buitenlandse Zaken, de Anne Frank Stichting, de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, het Joods Cultureel Kwartier, het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD.